Гэтая стужка, знятая Сяргеем Бандарчуком па загаду кіраўніцтва Савецкага Саюза спецыяльна да 30-й гадавіне Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне, была прызнана па выніках апытання часопіса «Савецкі экран» лепшай карцінай 1975 года. І, як паказаў час, цалкам заслужана. Бо і праз амаль паўстагоддзя з моманту выхаду яна па-ранейшаму падабаецца гледачам. Цікавыя факты пра фільм «Яны змагаліся за Радзіму» - у матэрыяле 24СМИ.
Месца з кнігі
Карціна «Яны змагаліся за Радзіму» для Сяргея Бандарчука стала ўжо не першым вопытам экранізацыі твораў Міхаіла Шолахава. Яшчэ ў 59-м кінематаграфіст дэбютаваў у якасці рэжысёра са стужкай «Лёс чалавека», створанай паводле аднайменнага твора пісьменніка. Верагодна, гэта адыграла сваю ролю ў тым, што аўтар рамана пра цяжкі і трагічны эпізод ВАВ - адступленне савецкіх войскаў у раёне Дона - хутка даў згоду на здымкі.Літаратар пры гэтым, аднак, паставіў Бандарчуку ўмова: Шолахаў патрабаваў, каб праца над стужкай вялася непасрэдна ў тых месцах, дзе разгортваліся апісваныя ў кнізе-першакрыніцы падзеі ваенных гадоў. Гэта значыць, у якасці асноўных лакацый кінематаграфістам прапаноўваліся стэпе Валгаградскай вобласці, куды апошнія і накіраваліся, каб падабраць падыходную пад задумку натуру.
У выніку выбар рэжысёра стужкі спыніўся на ваколіцах двух населеных пунктаў - хутара Мелологовского і станіцы Клетской. Тут выбудавалі маштабныя дэкарацыі: некалькі бутафорскіх вёсачак, дамбу і пераправу праз раку, якія павінны былі ў большасці сваёй «пайсці пад каток киновойны».
А збытныя пакінутымі з часоў вядзення ў гэтых краях сапраўдных баявых дзеянняў «шнарамі» - акопамі і слядамі выбухаў - навакольныя краявіды толькі дадавалі крыху рэалістычнасці і злёгку спрошчвалі працу мастакам і дэкаратарам.
Зрэшты, хапала ў ваколіцах і іншых засталіся пасля вайны «прывітанняў». Сапёры, правяраючыя для кінематаграфістаў навакольныя землі на прадмет пакінутых боепрыпасаў, абясшкодзілі некалькі не разарваліся снарадаў і мін. А падчас падрыхтоўкі абарончых рубяжоў для здымак, пры капанні акопаў, выявілася нямала астанкаў загінуўшых воінаў - усе падобныя знаходкі Бандарчук запатрабаваў перадаваць мясцовым уладам для перапахавання.
Характэрна, што, для таго каб артыстам і групе не даводзілася штодня матацца з размешчанай удалечыні ад месца здымкаў гасцініцы, Сяргей Фёдаравіч распарадзіўся абсталяваць мабільную базу. Якую стварылі на аснове пераробленым цеплахода, потым яшчэ які паслужыў савецкім і расійскім кінематаграфістам.
Дарэчы, не варта забываць і пра такі цікавы факт пра фільм «Яны змагаліся за Радзіму», як сумная лёс адной з мясцовых жыхарак, якая стала вынікам развярнулася ў тых краях маштабнага здымачнага працэсу.
Працуючы над фільмам, стваральнікі ваеннай стужкі вырашылі для «жвавасці малюнкі» хутар Мелологовский спаліць. Таму ўсе якія былі дома выкупілі ў уладальнікаў, а апошнім была аказана дапамога ў пераездзе на новае месца.
Праблемы ў кінематаграфістаў паўсталі толькі з адным мясцовым жыхаром. Гаспадаром буйнога пяцісценка, нядаўна пабудаванага, які не гарэў жаданнем расставацца з толькі што збудаванай нерухомасцю. Але калі стартавалі здымкі і піратэхнікі пачалі ў поўнай меры дэманстраваць ўласнае майстэрства, мужчына ўсё-ткі здаўся. І, атрымаўшы належныя грошы, адправіўся прэч.
Не кранулі тады толькі адну немаладую жанчыну, чыя нягеглыя хата-мазанка стаяла наводшыбе, блізу самага берага Дона, а таму і не зацікавіла кіношнікаў. Так і засталася пасля заканчэння здымак бабулька зусім адна дажываць свой век у родным доме, без суседзяў, на дапамогу якіх магла ў ранейшыя часы разлічваць.
Акцёры-франтавікі
Для Сяргея Бандарчука, які сам ваяваў, тэма вайны была неверагодна блізкая. І таму, працуючы над стужкай «Яны змагаліся за Радзіму», рэжысёр пастараўся, каб пад яго пачаткам сабраліся акцёры, якім не давялося б тлумачыць, праз які жах прайшоў тры дзесяткі гадоў таму савецкі народ. Таму кінематаграфіст вырашыў прыцягваць да праекта выключна артыстаў, не па чутках пра той час дасведчаных, у тым ліку і былых франтавікоў.
Так, у тытрах фільма з'явіліся імёны Георгія Буркова, Інакенція Смактуноўскага, Вячаслава Ціханава і многіх іншых. Прычым з некаторымі акцёрамі, першапачаткова якія не жадаюць здымацца, прыйшлося правесці прафілактычныя гутаркі.
Напрыклад, у размове з якія адмовіліся спачатку ад ролі Юрыем Нікуліным Сяргей Бандарчук націснуў на яго свядомасць як ветэрана - заявіў, што як былы франтавік артыст абавязаны згуляць у стужцы.
А Шукшына пераконвалі ўжо ў Дзяржкіно - артысту, які ў той момант як раз планаваў здымаць уласны кінафільм пра Сцяпана Разіна, паабяцалі вылучыць на праект фінансаванне толькі ў тым выпадку, калі сам Васіль Макаравіч пагодзіцца прыняць прапанову Бандарчука.
падрыхтоўка
Нягледзячы на тое, што падабраныя на галоўныя ролі артысты ведалі пра вайну ці з асабістага вопыту, або на прыкладзе сваіх родных, блізкіх, сяброў, да працэсу падрыхтоўкі акцёрскага складу Сяргей Фёдаравіч ўзяўся з поўнай самааддачай.Рэжысёр патрабаваў ад выканаўцаў роляў у фільме разам з прадастаўленымі Міністэрствам абароны салдатамі капаць акопы і траншэі, падрыхтоўваючы «дэкарацыі» для будучых баталій, і насіць форму нават па-за здымак - настройваў на патрэбны лад.
Дарэчы, варта адзначыць і такі цікавы факт пра фільм «Яны змагаліся за Радзіму»: у небяспечных момантах каскадзёраў прыцягваць рэжысёр не спяшаўся, разлічваючы дамагчыся ад падапечных больш удумлівай і натуральнай гульні.
Так, маладога Андрэя Ростоцкого Бандарчук адправіў пад танк у сцэне, дзе персанаж акцёра гіне пад гусеніцамі варожай тэхнікі, без усялякіх дублёраў. Ну а Вячаслаў Ціханаў ледзь не аглух, калі «дзеля большай выразнасці эпізоду» Сяргей Фёдаравіч загадаў танкістам страляць у бок апошняга халастымі, - затое кантузія у кінагероя атрымалася вельмі пераканаўчай.
тэхніка
Але не толькі муштры акцёрскага складу для больш дакладнай гульні займаўся рэжысёр. Асобная ўвага Сяргей Бандарчук надаў і задзейнічанай у здымках ваеннай тэхніцы, бо батальныя сцэны з удзелам самалётаў і танкаў у карціне планаваліся маштабныя і ўражваюць.
Уласна, з-за небывалага размаху будучых «баёў» кінематаграфісты ў пытанні аснашчэння гусенічнымі і крылатымі машынамі вымушаныя былі хітрыць: патрабаваную колькасць танкаў часоў Вялікай Айчыннай - ды яшчэ і на хаду - проста апынулася немагчыма дастаць.
Таму прыйшлося выкручвацца, здымаючы замест трафейных нямецкіх «Тыграў» савецкія Т-44. Балазе пасля «лёгкай дапрацоўкі напільнікам» апошнія станавіліся вонкава мала отлічімы ад субратаў з «стайняў» панцерваффе. Калі толькі не лічыць хадавой часткі з іншым колькасцю каткоў. Ды і з «мессеры» намалявалася аналагічная праблема. Так што замест іх у небе над героямі карціны гулі чэхаславацкія L-29.
Зразумела, што пры такіх маштабах з тэхнікай ўзнікалі і іншыя складанасці. То заселі на танку бервяном аператара ледзь не аблашчаць, то механік-кіроўца, не разабраўшыся каманды, згорне не ў той бок, ледзь не падавіўшы масоўку. Ад падобных форс-мажораў не ратавалі нават рацыі, якія даводзілася выкарыстоўваць для каардынацыі з-за гіганцкіх памераў «здымачнай пляцоўкі».
На шчасце, сур'ёзных няшчасцяў кінематаграфістам удалося пазбегнуць, нягледзячы нават на тое, што ў працы задзейнічалі каля пяці тон трацілу.
трагедыя
Аднак зусім без сумных падзей не абышлося. 2 кастрычніка 1974 году на борце таго самага, пераробленым пад патрэбы здымачнай групы цеплахода «Дунай», памёр выконваў ў карціне ролю Пятра Лопахина Васіль Шукшын. З-за гэтага працы над карцінай прыйшлося прыпыніць раней запланаванага тэрміну. А доснимать сцэны з удзелам персанажа акцёра ўжо пазней, у павільёнах, запрасіўшы старога знаёмага артыста па ВГІК Юрыя Салаўёва.Апошні спачатку адмаўляўся ад прапанаванай «гонару», лічачы, што няздольны параўнацца з Васілём Макаравіч. Аднак званок Бандарчука прымусіў Салаўёва пагадзіцца - мэтру адмовіць ён проста не мог.
Ўзніклі з-за смерці артыста праблемы і з агучка. Прычым пераагучваць прыйшлося адразу двух персанажаў. І самога Лопахина, які кажа ў карціне голасам Ігара Яфімава. І Глашу - якая гуляла яе Лідзія Федасеева-Шукшына не змагла пасля смерці мужа працягнуць працу ў праекце, і яе падмяняла за кадрам Наталля Гундарева.
пракат
Завяршаючы аповяд пра цікавыя факты пра фільм «Яны змагаліся за Радзіму», варта згадаць, што ў савецкім пракаце карціну чакаў аглушальны поспех - стужку паглядзела 40,6 мільёна чалавек. І яшчэ амаль 1,5 млн дадала Польская Народная Рэспубліка. І хай у Канах карціну не ацанілі, аж гарэў ад жадання займець на фестываль «Зеркало» Тарковского, простым гледачам карціна прыйшлася па душы, бо прымусіла ўспомніць пра вайну, гераізм і подзвіг.