біяграфія
Пётр I, за свае заслугі перад Расеяй які атрымаў мянушку Пётр Вялікі, - фігура для расейскай гісторыі не проста знакавая, а ключавая. Пётр 1 стварыў Расійскую імперыю, таму апынуўся апошнім царом усяе Русі і, адпаведна, першым Імператарам Усерасійскім. Сын цара, хроснік цара, брат цара - Пётр і сам быў абвешчаны кіраўніком краіны, прычым на той момант хлопчыку ледзь споўнілася 10 гадоў. Першапачаткова ў яго быў фармальны суправіцель Іван V, але з 17 гадоў ужо правілаў самастойна, а ў 1721 годзе Пётр I стаў імператарам.
Для Расіі гады праўлення Пятра I з'явіліся часам маштабных рэформаў. Ён значна пашырыў тэрыторыю дзяржавы, пабудаваў выдатны горад Санкт-Пецярбург, неверагодна падняў эканоміку, заснаваўшы цэлую сетку металургічных і шкляных заводаў, а таксама панізіўшы да мінімуму імпарт замежных тавараў. Акрамя таго, Пётр Вялікі першым з расійскіх кіраўнікоў стаў пераймаць у заходніх краін іх лепшыя ідэі. Але так як усе рэформы Пятра Першага дасягаліся за кошт гвалту над насельніцтвам і выкаранення ўсялякага іншадумства, асоба Пятра 1 ў гісторыкаў дагэтуль выклікае дыяметральна супрацьлеглыя ацэнкі.
Дзяцінства і юнацтва Пятра I
Біяграфія Пятра I першапачаткова мела на ўвазе яго будучыню валадаранне, так як ён нарадзіўся ў сям'і цара Аляксея Міхайлавіча Раманава і яго жонкі Наталлі Кірылаўны Нарышкінай. Характэрна, што Пётр Першы апынуўся 14-м дзіцем у свайго бацькі, але першынцам для маці. Таксама варта заўважыць, што імя Пётр было зусім нетрадыцыйным для абедзвюх дынастый яго продкаў, таму гісторыкі да гэтага часу не могуць высветліць, адкуль жа ён атрымаў гэтае імя.
Хлопчыку было ўсяго чатыры гады, калі памёр цар-бацька. На пасад узышоў яго старэйшы брат і хросны Фёдар III Аляксеевіч, які ўзяў апеку над братам і загадаў даць таму максімальна добрую адукацыю. Зрэшты, з гэтым у Пятра Першага апынуліся вялікія праблемы. Ён заўсёды быў вельмі цікаўным да жыцця, але як раз у той момант Праваслаўная царква задумала вайну супраць іншаземнага ўплыву, а ўсе выкладчыкі-лаціністы былі ад двара адхіленыя. Таму царэвіча навучалі рускія дзякі, якія і самі не мелі глыбокіх ведаў, а рускамоўных кніг належнага ўзроўню яшчэ не існавала. У выніку Пётр Першы меў бедны слоўнікавы запас і да канца жыцця пісаў з памылкамі.
Цар Фёдар III правілаў ўсяго шэсць гадоў і памёр з-за слабога здароўя ў маладым узросце. Па традыцыі трон павінен быў заняць яшчэ адзін атожылак цара Аляксея, Іван, але ён быў вельмі хваравітым, таму сям'я Нарышкін арганізавала фактычна палацавы пераварот і аб'явіла спадчыннікам Пятра I. Ім гэта было выгадна, бо хлопчык з'яўляўся нашчадкам іх роду, але Нарышкіны не ўлічылі , што сям'я Міласлаўскага падыме паўстанне з-за ўшчамлення інтарэсаў царэвіча Івана. Адбыўся знакаміты Стралецкі бунт 1682 года, вынікам якога стала прызнанне адначасова двух цароў - Івана і Пятра. У Зброевай палаце Крамля да гэтага часу захаваўся двухмесны трон для братоў-цароў.
Каханай гульнёй юнага Пятра I сталі заняткі са сваім войскам. Прычым салдацікі ў царэвіча былі зусім не цацачнымі. Яго аднагодкі апраналіся ў уніформу і маршыравалі па вуліцах горада, а сам Пётр Першы «служыў» у сваім палку барабаншчыкам. Пазней ён нават завёў уласную артылерыю, таксама сапраўдную. Пацешнае войска Пятра I называлася Праабражэнскім палком, да якога пазней дадаўся Сямёнаўскі полк, а, акрамя іх, цар арганізаваў пацешны флот.
Цар Пётр I
Калі юны цар быў яшчэ непаўналетнім, за яго спіной стаяла старэйшая сястра, царэўна Соф'я, а пазней маці Наталля Кірылаўна і яе сваякі Нарышкіны. У 1689 г. брат-суправіцель Іван V канчаткова аддаў Пятру усю ўладу, хоць намінальна заставаўся са-царом, пакуль раптоўна не памёр ва ўзросце 30 гадоў. Пасля смерці маці цар Пётр Вялікі вызваліўся ад нягод апякунства князёў Нарышкін і менавіта з той пары можна казаць пра Пятра Першым як аб самастойным кіраўніку.
Ён працягнуў ваенныя дзеянні ў Крыме супраць Асманскай імперыі, правёў серыю Азоўскіх паходаў, вынікам якіх апынулася ўзяцце крэпасці Азоў. Для ўзмацнення паўднёвых межаў цар пабудаваў порт Таганрог, але паўнавартаснага флоту Расея ўсё яшчэ не мела, таму канчатковай перамогі не дасягнула. Пачынаецца маштабнае будаўніцтва судоў і навучанне маладых дваран за мяжой карабельнай справе. І сам цар вучыўся мастацтву пабудовы флота, нават папрацаваўшы цесляром на будаўніцтве карабля «Пётр і Павел».
Пакуль Пётр Вялікі рыхтаваўся рэфармаваць краіну і асабіста вывучаў тэхнічны і эканамічны прагрэс вядучых еўрапейскіх дзяржаў, супраць яго быў задуманы змову, прычым на чале стаяла першая жонка цара. Падавіўшы Стралецкі бунт, Пётр Першы вырашыў пераарыентаваць ваенныя дзеянні. Ён заключае мірнае пагадненне з Асманскай імперыяй і пачынае вайну са Швецыяй. Яго войскі захапілі крэпасці Нотебург і Ніеншанц ў вусце Нявы, дзе цар вырашыў заснаваць горад Санкт-Пецярбург, а на бліжэйшым востраве Кранштат змясціў базу рускага флоту.
Вайны Пятра Вялікага
Вышэйпералічаныя заваёвы дазволілі адкрыць выхад да Балтыйскага мора, які атрымаў пазней сімвалічнае назву «Акно ў Еўропу». Пазней да Расіі далучыліся тэрыторыі Усходняй Прыбалтыкі, а у 1709 годзе ў ходзе легендарнай Палтаўскай бітвы шведы былі разгромленыя цалкам. Прычым варта заўважыць: Пётр Першы ў адрозненне ад многіх цароў ня адседжваўся ў крэпасцях, а асабіста кіраваў войскамі на полі бою. У Палтаўскай бітве Пятру I нават прастрэлілі капялюш, гэта значыць ён сапраўды рызыкаваў уласным жыццём.
Пасля паразы шведаў пад Палтавай кароль Карл XII схаваўся пад заступніцтвам турак у горадзе Бяндэры, які тады ўваходзіў у склад Асманскай імперыі, а сёння размешчаны ў Малдавіі. Пры дапамозе крымскіх татараў і запарожскага казацтва ён стаў нагнятаць абстаноўку на паўднёвай мяжы Расіі. Дамагаючыся высылкі Карла, Пётр Першы, наадварот, вымусіў асманскага султана зноў развязаць руска-турэцкую вайну. Русь апынулася ў сітуацыі, калі трэба весці вайну на тры фронту. На мяжы з Малдовай цар патрапіў у асяроддзе і пагадзіўся падпісаць мір з туркамі, аддаўшы ім назад крэпасць Азоў і выхад да Азоўскага мора.
Акрамя руска-турэцкай і паўночнай войнаў Пётр Вялікі нагнятаў абстаноўку на ўсходзе. Дзякуючы яго экспедыцыям былі заснаваныя горада Омск, Усць-Каменагорск і Сяміпалацінск, пазней да Расеі далучылася Камчатка. Цар хацеў ажыццявіць паходы ў Паўночную Амерыку і Індыю, але ўвасобіць у жыццё гэтыя задумкі ня здолеў. Затое ён правёў так званы Каспійскі паход на Персію, падчас якога заваяваў Баку, Решт, Астрабад, Дербент, а таксама іншыя іранскія і каўказскія крэпасці. Але пасля смерці Пятра Вялікага большасць гэтых тэрыторый апынуліся згубленымі, так як новае праўленне палічыла рэгіён не перспектыўным, а ўтрыманне гарнізона ў тых умовах было занадта дарагім.
Рэформы Пятра I
Дзякуючы таму, што тэрыторыя Расіі значна пашырылася, Пятру ўдалося рэарганізаваць краіну з царства ў імперыю, і пачынаючы з 1721 г. Пётр I стаў імператарам. Са шматлікіх рэформаў Пятра I відавочна вылучаліся пераўтварэнні ў арміі, якія дазволілі яму дасягнуць вялікіх ваенных перамог. Але не менш важнымі былі такія новаўвядзенні, як пераход царквы пад падпарадкаванне імператару, а таксама развіццё прамысловасці і гандлю. Імператар Пётр Першы выдатна ўсведамляў неабходнасць асветы і барацьбы з састарэлым ладам жыцця. З аднаго боку, як самадурства успрымаўся яго падатак на нашэнне барады, але ў той жа час з'явілася прамая залежнасць прасоўвання дваран па службе ад узроўню іх адукаванасці.
Пры Пятры заснавана першая руская газета і з'явілася шмат перакладаў замежных кніг. Былі адкрыты артылерыйскія, інжынерныя, медыцынскія, марскія і горныя школы, а таксама першая ў краіне гімназія. Прычым цяпер агульнаадукацыйныя школы маглі наведваць не толькі дзеці знатных асоб, але і атожылкі салдат. Ён вельмі хацеў стварыць абавязковую для ўсіх пачатковую школу, але ажыццявіць гэтую задуму не паспеў. Важна заўважыць, што рэформы Пятра Першага закранулі не толькі эканоміку і палітыку. Ён фінансаваў адукацыю таленавітых мастакоў, увёў новы юліянскі каляндар, спрабаваў змяніць становішча жанчыны, забараніўшы гвалтоўную жаніцьбу. Таксама паднімаў годнасць падданых, абавязаўшы іх не становіцца больш на калені нават перад царом і выкарыстоўваць поўныя імёны, а не называць сябе як раней «Сянько» або «Івашка».
У цэлым, рэформы Пятра Першага мянялі ў дваран сістэму каштоўнасцяў, што можна лічыць вялікім плюсам, але пры гэтым прорву паміж шляхтай і народам ўзрасла шматкроць і зараз не абмяжоўвалася толькі фінансамі і тытулам. Галоўным мінусам царскіх пераўтварэнняў лічыцца гвалтоўны метад іх увасаблення. Фактычна гэта была барацьба дэспатызму з неадукаванымі людзьмі, і Пётр разлічваў пугай прышчапіць народу свядомасць. Паказальным у гэтым плане з'яўляецца пабудова Санкт-Пецярбурга, якая вялася ў вельмі складаных умовах. Многія майстравыя кідаліся ад катаржнай працы ў бегі, а цар загадваў ўсю іх сям'ю саджаць у турмы, пакуль ўцекачы не вернуцца з пакаяння.
Так як методыка кіравання дзяржавай пры Пятры Першым падабалася далёка не ўсім, цар заснаваў орган палітычнага вышуку і суда Праабражэнскі загад, які пазней перарос у сумна вядомую Таемную канцылярыю. Самымі непапулярнымі ўказамі ў гэтым кантэксце была забарона на вядзенне запісаў у закрытай ад старонніх пакоі, а таксама забарона неданясенне. Парушэнне абодвух гэтых указаў каралася смяротным пакараннем. Такім спосабам Пётр Вялікі змагаўся з змовамі і палацавымі пераваротамі.
Асабістае жыццё Пятра I
У юнацтве цар Пётр I любіў бываць у Нямецкай слабадзе, дзе не толькі захапіўся іншаземнай жыццём, напрыклад, навучыўся танцаваць, паліць і мець зносіны на заходні манер, але і закахаўся ў нямецкую дзяўчыну Ганну Монс. Яго маці была вельмі устрывожаная падобнымі адносінамі, таму па дасягненні Пятром 17-годдзя настаяла на яго вяселлі з Еўдакія Лапухіна. Зрэшты, нармальнай сямейнага жыцця ў іх не было: неўзабаве пасля вяселля Пётр Першы пакінуў жонку і наведваўся да яе толькі дзеля прадухіленьня чутак пэўнага роду.
У цара Пятра I і яго жонкі было трое сыноў: Аляксей, Аляксандр і Павел, але двое апошніх памерлі ў маленстве. Старэйшы сын Пятра Першага павінен быў стаць яго спадчыннікам, але так як Еўдакія ў 1698 годзе няўдала паспрабавала скінуць мужа з пасаду дзеля перадачы кароны сыну і была складзена ў манастыр, Аляксей апынуўся змушаны бегчы за мяжу. Ён ніколі не ўхваляў рэформаў свайго бацькі, лічыў таго тыранам і планаваў скінуць з бацькоў. Зрэшты, в 1717 годзе маладога чалавека арыштавалі і склалі пад варту ў Петрапаўлаўскай крэпасці, а будучым летам вынеслі смяротны прысуд. Да пакарання справа не дайшла, бо неўзабаве Аляксей памёр у турме пры нявысветленых абставінах.
Праз некалькі гадоў пасля скасавання шлюбу з першай жонкай Пётр Першы ўзяў у палюбоўніцы 19-гадовую Марту Скавронскую, якую рускія войскі захапілі як ваенную здабычу. Яна нарадзіла ад цара адзінаццаць дзяцей, прычым палову - яшчэ да законнага шлюбу. Вяселле адбылася ў лютым 1712 гады пасля прыняцця жанчынай праваслаўя, дзякуючы якому яна стала Кацярынай Аляксееўнай, пасля вядомай як імператрыца Кацярына I. Сярод дзяцей Пятра і Кацярыны - будучая імператрыца Лізавета I і Ганна, маці Пятра III, астатнія загінулі яшчэ ў дзяцінстве. Цікава, што другая жонка Пятра Першага была адзіным чалавекам у яго жыцці, хто ўмеў улагодзіць яго буяны характар нават у моманты шаленства і прыпадку гневу.
Нягледзячы на тое, што жонка суправаджала імператара ва ўсіх паходах, ён змог захапіцца малады Марыяй Кантемир, дачкой былога малдаўскага гаспадара, князя Дзмітрыя Канстанцінавіча. Марыя заставалася фаварыткай Пятра Першага да канца яго жыцця. Асобна варта згадаць пра рост Пятра I. Нават для нашых сучаснікаў больш чым двухметровы мужчына здаецца вельмі высокім. Але ў часы Пятра I яго 203 сантыметра здаваліся зусім неверагоднымі. Мяркуючы па летапісах відавочцаў, калі цар і імператар Пётр Вялікі ішоў праз натоўп, яго галава ўзвышалася над морам людзей.
Смерць Пятра I
У параўнанні са сваімі старэйшымі братамі, народжанымі іншы маці ад іх агульнай бацькі, Пётр Першы здаваўся даволі здаровым. Але на самой справе яго амаль усё жыццё мучылі наймацнейшыя галаўныя болі, а ў апошнія гады кіраваньня Пётр Першы пакутаваў ад нырачнакаменнай хваробы. Прыступы яшчэ больш узмацніліся пасля таго, як імператар разам з радавымі салдатамі выцягваў які сеў на мель бот, але ён стараўся не звяртаць на хваробу увагі.
У канцы студзеня 1725 года кіраўнік ужо не мог трываць болю і злёг у сваім Зімовым палацы. Пасля таго як сіл крычаць у імператара не засталося, ён толькі стагнаў, а усе асяроддзе зразумела, што Пётр Першы памірае. Смерць Пётр Першы прыняў у страшных пакутах. Афіцыйнай прычынай яго смерці лекары назвалі запаленне лёгкіх, але пазней ў дактароў паўсталі моцныя сумневы на рахунак такога вэрдыкту. Было праведзена выкрыццё, якое паказала страшнае запаленне мачавой бурбалкі, якое ўжо перарасло ў гангрэну. Пахавалі Пятра Вялікага ў саборы пры Петрапаўлаўскай крэпасці ў Санкт-Пецярбургу, а спадчынніцай трона стала яго жонка, імператрыца Кацярына I.