Гісторыя персанажа
Капітан Капейкін - герой рамана Мікалая Гогаля «Мёртвыя душы». Яго гісторыя, хоць і стаіць асабняком ад галоўнай сюжэтнай лініі, таксама падпарадкаваная вядучай ідэі творы - «змярцвенню душы». Капейкін - тыповы «маленькі чалавек», які быў вымушаны змагацца з сістэмай, які трывае паразу і пераходзіць да помсты.Гісторыя стварэння персанажа
Вобраз капітана ўзыходзіць да фальклорнага крыніцы - песні пра адстаўны салдат, які які ад цяжкага жыцця падаўся ў разбойнікі. Прататып Капейкіна ня быў афіцэрам, але ў астатнім іх лёсы вельмі падобныя.
З асноўнай апавядальнай лініяй жыццё капітана Капейкіна звязаная слаба. Мы даведаемся яго гісторыю ад паштмайстра, простага грубаватага чалавека, для якога гэта не больш чым пацешная байка, якую ён распавядае за абедзенным сталом. Ён згадвае пра Капейкін, калі гаворка заходзіць пра асобу Паўла Чычыкава, мяркуючы, што за імем махінатары-пакупніка «мёртвых душ» хаваецца герой старой гісторыі.
Аўтар, апісваючы вобраз лішняга чалавека, звяртаецца да прыёму кантрасту: цесная пакойчык капітана Капейкіна параўноўваецца з раскошнымі пакоямі высокапастаўленага чыноўніка, яго жаласны абед - з багатымі трапезамі ў рэстаранах, дзе балююць вяльможы. Гогаль ганарыўся навэлай пра яго, лічачы яе галоўным упрыгожваннем рамана, і быў вельмі засмучаны, калі цэнзура прымусіла яго змяніць аблічча Капейкіна да непазнавальнасці.
Гісторыя і вобраз капітана Капейкіна
У рамане няма не тое што дэталёвага апісання персанажа і яго біяграфіі, але нават імя. Гогаль наўмысна абязлічвае героя, бо Капейкін - увасобленае пакуты, зборны вобраз людзей, якія шукаюць праўды.
Капітан - герой вайны 1812 года, інвалід, які страціў нагу і руку, які спрабуе атрымаць ад уладаў матэрыяльную кампенсацыю. Хоць Капейкін адбываецца з дваранскага роду, яму пагражае поўная галеча, паколькі ўтрымліваць яго сваякі не ў стане. Сабраўшы апошнія сродкі, адстаўны афіцэр адпраўляецца з далёкай губерні ў Санкт-Пецярбург.
Царская раскоша горада дзівіць героя. Здзіўленне Капейкіна пры выглядзе будынкаў, карэт і багацці важных персон вакол збольшага паўтарае эмоцыі, апісаныя Гогалем ў аповесці «Ноч перад Калядамі». Але калі каваль Вакула ў Санкт-Пецярбургу здабыў свой поспех, то для Капейкіна падарожжа абгортваецца зруйнавальным правалам.
Капітан прыходзіць на паклон да «міністру або вяльможы», у якім лёгка пазнаць рысы А. Аракчэева, і атрымлівае абнадзейлівы адказ. З радасці Капейкін марнуе ў найбліжэйшай карчме амаль усе грошы. Ён не падазрае, што на самой справе ніхто не збіраецца яму дапамагаць: кожны дзень, прыходзячы на прыём, ён чуе толькі просьбу «зайсці заўтра».
Даведзены да адчаю, герой прарываецца-такі на прыём і патрабуе абяцанай дапамогі. За дзёрзкасць яго неадкладна высылаюць у родную губерню, дзе ён ад безвыходнасці згортвае на злачынную дарогу - збірае банду і пачынае драпежнічаць ў навакольных лясах.
У першай рэдакцыі гісторыя пра Капейкін мела выразна прапісаны фінал, у якім Гогаль апісаў, чым менавіта займаўся герой пасля вяртання на радзіму. Сабраўшы банду з такіх жа адстаўных салдат, ён са злосцю пачаў помсціць чыноўнікам. Разбойнікі не чапалі сялян, якія накіроўваліся па сваіх справах, - іх мішэнню было «ўсё казённае»: шайка адбірала грошы, прызначаныя для выплаты падаткаў. Каб зборшчыкі не запатрабавалі грошы з людзей ў другі раз, атаман даваў абрабаваным фальшывыя распіскі аб пагашэнні доўгу перад казной.
Пазней пісьменнік, баючыся цэнзуры, змякчыў рэзкія моманты сюжэту і прыбраў канчатак - паштмайстар толькі намякае на «цёмныя справы», якімі заняўся Капейкін, але не апісвае іх. Аднак нават у змякчэнне выглядзе аповесць натыкнулася на цяжкасці пры публікацыі. У ўльтыматыўным тоне выдавец запатрабаваў прыбраць устаўную навэлу альбо ўнесці ў яе радыкальныя змяненні. Аўтар ўпарта змагаўся за тое, каб захаваць ролю капітана ў творы ў першапачатковым выглядзе, але ўсё аказалася безвыніковым.
У выніку аповесць засталася, але давялося прыглушыць у ёй усё сатырычныя акцэнты. Гогаля моцна засмуціў такі зыход справы. Захаваліся цытаты з ягоных лістоў, у якіх згадваецца, што ён лічыў устаўную навэлу жамчужынай рамана, і адмова ад першапачатковага задуманага ладу пакінуў ў апавяданні «прарэху, якую няма чым залатаць».
У апублікаваным выглядзе характарыстыка персанажа наводзіць на думку, што капітан сам вінаваты ў сваіх ліхтугах. Аднак адзін намёк на неадназначнасць гісторыі Мікалай Гогаль ўсё-ткі "працягнуў» у друк: паштмайстар, ухіліўшыся ад апісання таго, што рабіў Капейкін ў лясах, намякае, што гэта «цэлая паэма» - хоць у Санкт-Пецярбургу пра яго больш не чулі, герой здолеў паказаць сябе і адпомсціць.
Капітан Капейкін ў фільмах
У шматсерыйнай экранізацыі «Мёртвых душ» 1984 года Капейкіна сыграў акцёр Валерый Залатухін. У 2005-м таксама выйшаў шматсерыйны фільм «Справа аб" Мёртвых душах "», у якім вобраз капітана раскрыў Пётр Салдатаў.У 1934 году Міхаіл Булгакаў падрыхтаваў кінасцэнар па матывах рамана Гогаля, у якім пераасэнсаваў вобраз Капейкіна. У ім капітан ужо не варты жалю, даведзены да роспачы чалавек: а ўвасабленне ідэі рускага народа, гатовага пастаяць за сябе і адпомсціць за прыгнёту. Капітан у Булгакава збліжаецца з вобразам Емяльяна Пугачова: у яго «нахабная фізіяномія», акладзістую барада, абраз на шыі і якая выклікае манера паводзін. Па ходзе дзеяння яго Разбойніцкая шайка вырастае да грознай арміі, гаворачы сам панічны страх уладаў.
У фільме ідэю Булгакава прыйшлося значна змякчыць. У свой час Капейкін прыйшоўся не па душы царскай цэнзуры, а яго абноўлены вобраз не ўхваліла савецкая, палічыўшы вобраз сялянскага важака гэтак грубым, развязным і жорсткім.
бібліяграфія
- 1842 - «Мёртвыя душы»
- 1934 - «Прыгоды Чычыкава, або Мёртвыя душы» (кінасцэнар)
фільмаграфія
- 1909 - «Мёртвыя душы»
- 1960 - «Мёртвыя душы»
- 1984 - «Мёртвыя душы»
- 2005 - «Справа аб" Мёртвых душах "»