Гісторыя персанажа
Гюльчатай - гераіня савецкага мастацкага фільма «Белае сонца пустыні», стваральнікам якога выступіў рэжысёр Уладзімір Мотыль. Вобраз гэтай ўсходняй дзяўчыны прадстаўлены ў карціне эпізадычна. Аднак персанаж запомніўся і палюбіўся гледачам, атрымаў папулярнасць. Самая юная жонка з гарэма басмачамі Абдулы выклікала ў публікі цэлую палітру эмоцый - ад усмешак, калі наіўная прыгажуня мае зносіны з Сухавей, да слёз, калі гераіня становіцца ахвярай мужа-бандыта.Гісторыя стварэння персанажа
У канцы 60-х гадоў рэжысёр Уладзімір Мотыль атрымаў прапанову зняць кіно пра падзеі канца Грамадзянскай вайны. У аснову сюжэту пакладзены гістарычныя факты, якія ў прыватнасці тычыліся і становішча жанчын на Усходзе. Адзін са сцэнарыстаў карціны, Валянцін Ежов, праводзіў сустрэчы з былымі ваярамі, якія ў пачатку 20-х гадоў XX стагоддзя ўдзельнічалі ў бітвах з бандамі басмачамі ў Азіі. З апавяданняў салдат стала вядома, што, баючыся чырвонаармейцаў, бандыты пакідалі сярод пустыні ўласныя гарэмы.
У гэтых выпадках служачыя Чырвонай арміі забіралі з сабой жанчын і адводзілі да бліжэйшых кішлак, тым самым ратуючы ад гібелі. Гэтыя гісторыі ўвайшлі ў сюжэт фільма, раскрыўшы перад гледачамі каларыт Усходу - таямнічага і адначасова жорсткага. У карціне басмачамі Абдула кідае сваіх жонак, ратуючыся ад пераследу камандзірам Рахімава. Не жадаючы выпускаць бандыта, Рахімаў перадае гарэм чырвонаармейцу Фёдару Сухавей, які з юным памочнікам Петруха варта з жанчынамі да бліжэйшага горадзе.
Ролю Гюльчатай прапанавалі акторцы Ірыне Пячэрнікава, аднак яна адмовілася. У выніку вобраз ўсходняй прыгажуні на экране ўвасобілі дзве выканаўцы. Першая, Таццяна Дзянісава, была студэнткай цыркавога вучылішча. Калі большая частка сцэн была знятая, дзяўчына падпісала выгадны кантракт на прадстаўленне ўласнай цыркавога нумара і пакінула здымкі фільма. Тады на месца циркачки запрасілі 17-гадовую Таццяну Фядотаву, навучэнкі ў Ленінградскім балетным вучылішча.
Цікава, што на здымках Фядотава ўжо гуляла адну з жонак Абдулы - Зараваму. Калі ж група скончыла сцэны, знятыя ў павільёне, і выехала ў Махачкалу, дырэктар вучылішча адпусціў студэнтку без здачы экзаменаў. З-за гарачага надвор'я на натурных здымках выканаўцы «гарэм» падалі ў прытомнасць. Каб выратаваць становішча, рэжысёр падключыў да працы салдат кавалерыйскага палка, кожнага з якіх апранулі ў паранджу.
Біяграфія і лад Гюльчатай
Так як у фільме вобраз Гюльчатай з'яўляецца эпізадычна, то пра біяграфію гераіні вядома мала. Жаночы персанаж - гэта 16-гадовая дзяўчына, малодшая жонка ў гарэме басмачамі Абдулы. Паводле сюжэту, бандыт, уцякаючы ад Чырвонай арміі, кідае гарэм. Цяпер пра жонак мацёрага злыдня клапоціцца Фёдар Сухаў, па ходзе дзеяння спрабуючы пераканаць ўсходніх жанчын у тым, што іх жыццё з гэтага моманту змянілася - у лепшы бок.Будучы выхаванымі ў традыцыях Усходу, дзе жонка падпарадкоўваецца мужу, дзе муж - спадар, жонкі Абдулы доўга не могуць асвоіцца ў новых рэаліях. У гэтым плане камічнай глядзіцца сцэна, калі Гюльчатай паведамляе іншым жанчынам гарэма, што зараз іх новы муж - Сухаў, а значыць, можна не хаваць перад ім свае асобы. Але Зухра, Лэйла і іншыя прыгажуні не давяраюць словах ваяра - на экране буйным планам малююцца іх здзіўленыя твары. Кантрасным на гэтым фоне выглядае вобраз Кацярыны Мацвееўны, каханай жонкі Фёдара Іванавіча.
Руская жанчына ўвасабляе сямейны ачаг, ўтульнасць дома. Яна не прыгнятаючы ў правах, насупраць, обожаема мужам, які вельмі далікатна і паважліва ставіцца да яе. Юная Гюльчатай ж, па сутнасці, рабыня, нявольніца, вымушаная ў сілу культурных традыцый падпарадкоўвацца волі Абдулы. Іранічныя ноты з'яўляюцца ў сюжэце, калі юны Петруха імкнецца завалодаць сэрцам прыгажуні. Хлопец увесь час кажа пра сур'ёзнасць намераў, спадзеючыся, што Гюльчатай, захутаная ў паранджу, адкрые яму тварык.
У фінале фільма іранічныя ноты змяняюцца трагічнымі. Пасля таго як Сухаў прыводзіць жанчын у гарадок Педжент, у хуткім часе там з'яўляецца і гаспадар гарэма разам з бандай. Фёдару Іванавічу атрымоўваецца пасадзіць злыдня за краты. Але чыстая і наіўная Гюльчатай, якая звыкнулася ва ўсім падпарадкоўвацца мужу, паддаецца ўгаворам басмачамі і вызваляе таго з палону. Карыстаючыся даверлівасцю прыгажуні, Абдула забівае юную жонку. А пасля, надзеўшы вопратку гераіні, забівае штыком Петруха, які зноў прыходзіць да прыгажуні, каб прызнацца ў пачуццях.
Такім чынам, маленькая, эпізадычная роля Гюльчатай аказваецца насычанай, яркай, шматграннай. Акторкам атрымалася перадаць дзіцячую непасрэднасць персанажа, яе гуллівасць, «жвавасць». За час дзеяння гераіня практычна не прамаўляе слоў, аднак застаецца ў памяці гледачоў, як таямнічы, вабны ідэал ўсходняй жанчыны. А просьба Пятрухі - «Гюльчатай, адкрый тварык» - засталася ў залатым фондзе цытат савецкага кінематографа і ўвайшла ў народ.
цытаты
Спадар прызначыў мяне каханай жонкай! Адна жонка - любіць, адна - вопратку шые, адна - ежу варыць, адна - дзяцей корміць, і ўсе адна?фільмаграфія
- 1969 - «Белае сонца пустыні»