Гісторыя персанажа
Дунай Іванавіч - персанаж, які стаіць асабняком ў былінных паданнях. Яго гісторыя пераклікаецца з трыма рускімі волатамі - Іллёй Муромцев, Дабрыняй Нікіцічам і Алёшам Паповіч. Але, у адрозненне ад іх, гэты мужчына - асоба з трагічным лёсам, якая не паспела адшукаць славы і пашаны.Гісторыя стварэння персанажа
Цяпер складана судзіць аб гістарычным прататыпе героя. Напал запалу і трагічная развязка ў яго лёсе характэрная для заходнееўрапейскіх рыцарскіх раманаў. Імя Дунай было распаўсюджана на Русі, таму нельга выключаць верагоднасць, што быліны пра гэта асілка навеяныя ўспамінамі пра подзвігі рэальнага чалавека.
Звязваюць паходжанне персанажа з ваяводам князя Уладзімірам Васількавічам. Так, згодна з кіеўскім летапісах, ён вядзе дружыну супраць ляхаў. Сам Уладзімір лічыцца ідэалам князя па ўсіх параметрах: і па знешнасці, і па душэўным якасцях. У велізарнай колькасці песень у яго гонар не раз згадваюцца і блізкія дружыннікі, ваяводы, Дунай у тым ліку.
Сувязь быліннага персанажа з ваяводам пацвярджаецца яшчэ тым, што яны абодва, так ці інакш, маюць справу з літоўскім каралём. Даследчыкі мяркуюць, што ў эпасе некаторыя рэальныя сітуацыі дапоўніліся казачнымі. Напрыклад, супадзенне імя віцязя і назвы ракі абумовіла прыбытак у канцы быліны эпізоду з самагубствам. Так, сцякаючая кроў дала пачатак рацэ.
Ёсць меркаванні аб сувязі быліны, у якой гэты персанаж сватае для Уладзіміра апраксія каля літоўскага князя, і рэальнага гістарычнага эпізоду. Так, у 980 годзе Уладзімір прасіў рукі дачкі князя Полацка Рагвалода. Яму адказалі адмовай, таму, раззлаваўшыся, кіеўскі князь напаў на Полацк і забіў Рагвалода і сыноў яго, а дачку Рагнеду гвалтоўна ўзяў у жонкі.
Біяграфія і лад Дуная Іванавіча
Прыгоды віцязя і яго біяграфія прасочваюцца ў апісанні двух былін: «Дунай Іванавіч - сват» і «Паядынак Дуная Іванавіча з Дабрыняй Нікіцічам». Уласна, гэтыя дзве эпічныя аповесці непасрэдна звязаныя паміж сабой.
Руская волат паспеў пажыць пры двары літоўскага караля. Там ён займаўся службай, якая больш падыходзіла для халопа. Мяркуючы па былін, ён быў і ключнікам, і стольнік. У той час як ён развучваў песні, гуляючы на гуслях, яго заўважыла дачка караля Настасся і палюбіла.
На адным з баляў мужчына здзяйсняе неабдуманы крок - хваліцца размяшчэннем спадчынніцы караля. За такія словы героя хочуць пакараць смерцю, але Настасся ратуе любімага, таемна адправіўшы яго ў Кіеў.
Па шляху вандроўнік вырашае зрабіць прывал і раскрывае шацёр. Часовы прыстанак выяўляе Дабрыня Нікіціч, які падарожнічае па рускіх землях у пошуках годнага суперніка, з кім можна было б памерацца сіламі.
У шатры нікога няма, затое ёсць цыдулка, у якой прадказваў смерць кожнаму, хто з'явіцца без запрашэння. Дабрыня вырашае прыняць выклік. Ён ласы віно з серабрыстай чары, ламае намёт і засынае на тры дні. Калі Дунай вяртаецца да шатра і бачыць гэтую карціну, ён будзіць рускага волата і заклікае яго да бітвы.
Віцязі выйшлі ў поле, ўскочылі на коней і сталі біцца. Спачатку на дзідах, потым на шаблях і на стрэлах. Але перамагчы ніхто з іх так і не здолеў. У гэты час на пошукі заблудзяць Дабрыні выехалі Алёша Паповіч і Ілля Мурамец. Пачулі яны гукі бітвы, і паскакаў Алёша даведацца, у чым справа. Не змог ён разняць праціўнікаў, таму паклікаў на дапамогу Іллю.
Ілля Муромец выслухаў кожнага і загадаў ім прымірыцца і паехаць да князя кіеўскага, каб ён разабраўся ў спрэчцы. Уладзімір вырашыў, што ў сварцы вінаваты замежны воін, таму загадаў кінуць яго ў склеп.
Заключэнне героя доўжылася нядоўга. Задумаў Уладзімір Чырвона Сонейка ажаніцца, але не ведаў на кім. Тады Дабрыня і нагадаў, што Дунай пабываў у многіх краінах і здольны падказаць, дзе ёсць прыгажуня для князя кіеўскага. Вывелі віцязя з склепа і спыталі савета. Новы таварыш распавёў, што ёсць у літоўскага караля выдатная дачка - апраксія. Загадаў Уладзімір Дуная і Дабрыня з'ездзіць у Польшчу і прывесці каралеўну.
Апраксія, прызнаўшы былога слугу, абразілася і адмовіла сватам. Тады волаты сталі біцца з каралеўскай гвардыяй. Кароль вырашыў, што лепш аддаць дачку замуж, інакш пазбавіцца ўсяго войска. Віцязі забралі апраксія і паскакалі назад у Кіеў.
Па дарозе дадому Дунай сустрэў дзяўчыну-богатырку і стаў з ёй біцца. Ён выбіў наезніцу з сядла, але перад апошнім ударам вырашыў паглядзець на твар суперніка. Тут віцязь даведаўся сваё каханне - Настассю. Каралеўна паддалася на ўгаворы мужчыны і пагадзілася ехаць разам з ім у Кіеў.
На балі з нагоды двайны вяселля малады жаніх напіўся і пачаў хваліцца сваёй сілай і адвагай. Настасся жа спрачалася, што страляе лепш. Гэта яго раззлавала волата, і ён выклікаў жонку на спаборніцтва. Каралеўне ўдалося разбіць стралой пярсцёнак на галаве мужа. Дунай не захацеў саступаць дзяўчыне і задумаў паўтарыць яе подзвіг. Але прамахнуўся і трапіў стралой прама ў грудзі каханай.
Паміраючы, Настасся раскрыла праўду - у яе чэраве немаўля. Мужчына разарваў яе вантробы і ўбачыў жахлівую карціну - маленькага волата з ножкамі напалову ў срэбры і ручкамі напалову ў золаце. Не ў сілах вынесці такое гора і пачуццё віны, віцязь кінуўся на ўласнае дзіду і тут жа памёр.
У характарыстыцы героя, мяркуючы па былін, пераважае хвальба і запальчывасць. У той жа час вобраз Дуная непарыўна звязаны з трагедыяй. Мужчына сутыкаецца з вялікім горам, прычынай якога становіцца ён сам. Але нельга яго прылічаць да зладзеяў. Згодна з традыцыямі ў рускіх казках, жонка-богатырка пасля таго, як яе перамагае мужчына, становіцца яго памочніцай, забывае пра подзвігі і ураўноўваецца з іншымі дзяўчатамі.
Тут жа бачна, што Настасся не змагла выканаць сваё прызначэнне ціхай і паслухмянай спадарожніцы. Яна, роўна як і муж, выхваляецца сілай і спрытам, чым, у нейкай меры, ганьбіць свайго мужчыну.
цытаты
Не трэба мне сілы сорак тысячай, не трэба мне казны дзесяць тысячай, дай-ка мне ў пасажыры любімага таварыша, волата Дабрыню Никитича.Ай ж ты, кароль Літоўскі, кароль неразумны! Ты ясі-п'еш тут, прахалоджвацца, над сабой невзгодушки ня ведаешь.Ай ж ты, Настасся-королевична! Паедзем-ка з табой у стольны Кіеў-град, прымем мы з табой залатыя венцы.Во ўсім горадзе Кіеве няма такога зуха-малайцы, як Дунай Іванавіч! Быў я ў землях Літоўскіх, сам ажаніўся ды князя жаніў.бібліяграфія
- «Дунай Іванавіч і каралеўна»
- «Паядынак Дуная Іванавіча з Дабрыняй Нікіцічам»
- «Дунай Іванавіч - сват»