Год таму ў Беларусі стартавала перадвыбарная кампанія, якая паклала пачатак даволі сур'ёзных падзеяў у рэспубліцы, адгалоскі якіх чутныя дагэтуль. Па дадзеных брытанскага аналітычнага цэнтра, дзейны ўдзел у пратэстных акцыях прыняло 43,3% дарослага насельніцтва - кожны пяты жыхар беларускіх гарадоў. Яшчэ 33,6% незадаволеных вынікамі выбараў аддалі перавагу быць у ролі «назіралых». Трэцюю групу склалі 23,1% беларусаў, якія выступілі на баку Аляксандра Лукашэнкі.
Як жыве рэспубліка, дзе значная частка насельніцтва выказала падтрымку апазіцыі, амаль год праз? 24СМИ публікуе актуальную інфармацыю аб тым, што зараз адбываецца ў Беларусі.
Мінск сёння і апошнія вядомыя акцыі
Па стане на сярэдзіну траўня 2021-га пратэст носіць ультралокальный характар. Беларусы, часцей за ўсё жыхары сталіцы, ладзяць адзінкавыя або невялікія пікеты (10-15 чалавек) на свой страх і рызыка. Яны па-ранейшаму нясуць з сабой бел-чырвона-белыя сцягі альбо апранаюць вопратку такіх кветак. Некаторыя, баючыся тэрмінаў, «сутак» і вялікіх штрафаў, дэманструюць нязгоду ўтойліва: малююць апазіцыйныя графіці, развешваюць БКБ-стужкі, перадае телеграм-канал NEXTA.
За ўсімі відамі пратэстнай актыўнасці вядзецца пільная ўвага з боку ўладаў. Камунальнікі замалёўваў Муралёў і графіці, здымаюць сцягі і іншую атрыбутыку, часам для гэтага прыцягваюць супрацоўнікаў МНС. Адзін з яркіх прыкладаў - Мура «дыджэяў пераменаў», які зафарбоўвалі некалькі разоў, але актывісты яго аднаўлялі. Напрыклад, 8 Травень малюнак зноў з'явіўся на "плошчы пераменаў».
Многія нязгодныя з вынікамі выбараў прымаюць рашэнне з'ехаць з краіны. За пару месяцаў пратэстаў краіну пакінула 13,5 тыс. Грамадзян. Беларускія СМІ акцэнтуюць увагу, што сярод іх шмат медыкаў, праграмістаў і бізнесменаў. Эмігранты абжываюцца ў Польшчы, Літве, Украіне і Латвіі. Пра жаданне перабрацца ў Прыбалтыку заявіла 43 беларускія прадпрыемствы, якія ўжо пачалі працэс релокейта, яшчэ 37 плануюць гэта зрабіць. У Літву зацікаўленае пераехаць 110 фірмаў, якія могуць падарыць гэтай краіне 3 тыс. Новых працоўных месцаў, піша «Інтэрфакс».
Апошнія больш-менш сур'ёзныя акцыі, якія прымусілі беларускіх праваахоўнікаў і ваенных працаваць ва ўзмоцненым рэжыме, датуюцца 25 сакавіка. У гэты дзень у краіне нефармальна адзначаецца «Дзень Волі»: кожны год у гэтую дату апазіцыя задавальняе акцыі і шэсця, якія праходзяць пад наглядам міліцыі, перадае DW. Зараз актывісты толькі ўспамінаюць пра шматтысячных маршах ў цэнтры Мінска: некаторыя ўдзельнікі пратэстных мерапрыемстваў ўжо альбо прайшлі праз «суткі», альбо замерлі ў чаканні прысуду.
Лёс пратэстуючых і лідэраў апазіцыі
У канцы лютага кіраўнік Следчага камітэта Іван Наскевіч паведаміў, што ў Беларусі з лета 2020 года расследуецца 2300 крымінальных спраў экстрэмісцкай накіраванасці, перадае Tut.by. Менавіта так улады і праваахоўнікі рэспублікі характарызуюць дзеянні апазіцыі. Пад малаток беларускага правасуддзя патрапілі як лідэры пратэстнага руху, так і шараговыя грамадзяне, якія выходзілі на вуліцы выказаць сваю нязгоду з перавыбраннем Лукашэнка.Адзін з натхняльнікаў апазіцыі Сяргей Ціханоўскі знаходзіцца ў СІЗА ўжо амаль год. У сакавіку яму прад'явілі канчатковае абвінавачаньне па 4 артыкулах. Па адной з іх прадугледжана пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі тэрмінам да 15 гадоў. Таксама Ціханоўскі абавязалі выплаціць падатак з $ 900 тыс., Якія знайшлі падчас ператрусу ў доме яго маці.
У сакавіку на Святлану Ціханоўскі завялі крымінальную справу за планаванне масавых беспарадкаў у Гомелі. Праз некалькі тыдняў яе абвінавацілі ў падрыхтоўцы тэракту. Палітык выехала ў Літву амаль адразу пасля абвяшчэння вынікаў выбараў і знаходзіцца там з дзецьмі па гэты дзень. Улады Беларусі звярталіся да літоўскіх калег з патрабаваннем выдаць Ціханоўскі, на што кіраўнік МЗС рэспублікі Габриэлюс Ландсбергіс адказаў:
«Хутчэй за пекла замерзне, чым мы пачнем разглядаць вашыя патрабаванні».Правая рука Святланы Ціханоўскі Марыя Калеснікава знаходзіцца ў СІЗА 8 месяцаў. 13 мая ёй прад'явілі канчатковае абвінавачаньне па 3 артыкулах. Яна можа трапіць у турму на тэрмін да 12 гадоў. Яе памочніку адвакату Максіму Знака пагражае такое ж пакаранне.
Кожны дзень апазіцыянераў абураюць вынікі чарговых судоў, калі, напрыклад, за надпіс «Не забудземся" на асфальце даюць 2 гады калоніі. Такое пасланне пакінулі двое мінчан на месцы, дзе загінуў адзін з актывістаў Аляксандр Тарайковский. Або гісторыя музыкі гурта «Патрабуем разысціся» Аляксея Санчука, які падчас пратэстаў гуляў на барабанах. За гэта мужчына атрымаў 6 гадоў калоніі ўзмоцненага рэжыму.
На лаве падсудных апынуліся і журналісты. 37-гадовая Кацярына Барысевіч атрымала 6 месяцаў турмы за разгалашэнне медычнай таямніцы. Эпізод з журналісткай адбыўся ў лістападзе 2020 га, калі ў бойцы з невядомымі загінуў актывіст Раман Бандарэнка. Праваахоўнікі сцвярджалі, што хлопец знаходзіўся ў стане алкагольнага ап'янення. Але лекар БСМП Арцём Сарокін заявіў, што Бандарэнка быў цвярозы. Менавіта 37-гадовы анестэзіёлаг аказваў дапамогу мужчыну, калі таго даставілі ў бальніцу пасля бойкі. Барысевіч, пагутарыўшы з лекарам, падрыхтавала матэрыял пра Бандарэнка. Інфармацыю пра яго журналістка апублікавала з дазволу блізкіх загінулага. Але і Сарокін, і Барысевіч апынуліся на лаве падсудных, а вось абставіны гібелі Бандарэнка і імя яго забойцы да гэтага часу невядомыя.
Кожны дзень беларускія СМІ публікуюць нататкі, у якіх распавядаюцца аб новых прысудах апазіцыянерам, якія атрымліваюць ад 1 года да 18 гадоў турмы. Некаторыя аздабляюцца «суткамі» і вялікімі штрафамі, якія часам роўныя 5 сярэднім заробках ў рэспубліцы.
Магчымыя сцэнары для Беларусі
Пасля сыходу апазіцыі з вуліц КДБ Беларусі і ФСБ Расіі апублікавалі дадзеныя пра падрыхтоўку радыкаламі замаху на Аляксандра Лукашэнку. Прэзідэнт рэспублікі ў гэтай сітуацыі даволі хутка зрэагаваў і падрыхтаваў дэкрэт, згодна з якім у выпадку яго гібелі ўлада ў краіне пяройдзе членам Савета бяспекі. Шэраг палітолагаў абмяркоўваюць магчымыя схаваныя сэнсы, закладзеныя ў дэкрэт, па гэты дзень, аднак Лукашэнка запэўнівае, што падобны дакумент абдумвалася ўжо даўно.
Пераабраўшыся на новы тэрмін, Аляксандр Рыгоравіч задумаў рэформу Канстытуцыі і сабраў для гэтага адмысловую камісію. Пакуль усё знаходзіцца ў стадыі распрацоўкі, ад грамадзян паступаюць прапановы. Ўсенароднае галасаванне па абноўленаму асноўнаму закону пройдзе папярэдне ў лютым 2022 года.
Святлана Ціханоўскі тым часам заявіла, што не будзе ўдзельнічаць у новых прэзідэнцкіх выбарах у Беларусі. Яна падкрэсліла, што не імкнулася стаць шматгадовым лідэрам краіны: са слоў жанчыны, яна і яе прыхільнікі планавалі стаць «пераходнай» уладай, якая посредствам сумленных выбараў дапамагла б моцным палітыкам заняць ключавыя пазіцыі ў кіраўніцтве дзяржавы. У такім выпадку апазіцыя зноў застанецца без лідэра, бо іншыя прыкметныя постаці пратэсту сядзяць у СІЗА і хутка адправяцца ў калонію, паведамляе ТАСС. Ціханоўскі пакуль праводзіць перамовы з еўрапейскімі палітыкамі, якія рыхтуюць для Беларусі 4-й пакет санкцый.
Ўкраінскі палітолаг Андрэй Золотарев ацаніў сітуацыю, якая склалася ў Беларусі па двух сцэнарах. Яны звязаны з лёсам Аляксандра Лукашэнкі. Калі беларускага лідэра сапраўды хочуць ліквідаваць, і гэтыя спробы будуць паспяховыя, то рэспубліка стане альбо «гарачай кропкай», альбо пераемнікі зробяць усё дакладна, і далейшы курс будзе вызначаць прэм'ер-міністр, а пасля і новы прэзідэнт.
Перспектыва ваеннага канфлікту на тэрыторыі Беларусі замаячыла пасля заявы прэзідэнта Польшчы Анджэя Дуды, які паабяцаў абараняць суверэнітэт краіны. Золотарев лічыць, што ў Беларусі нават пасля сыходу Лукашэнкі захаваецца моцны ўплыў РФ, перадае «галоўрэд».
«Куды больш шанцаў у Беларусі ў тых кандыдатаў, якія звязаны з Расеяй, паколькі ўплыў расійскага капіталу там куды мацней, чым уплыў Захаду», - падкрэсліў палітолаг.