біяграфія
Пра подзвіг Марата Казея ведаў кожны савецкі школьнік. Імем маладога байца называлі вуліцы, школы, піянерскія атрады і дзіцячыя лагеры, па яго біяграфіі пісалі кнігі і здымалі фільмы. У 2020 годзе, калі святкуецца 75-гадовая гадавіна з дня перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне, ізноў аддаецца даніна памяці героям, якія паклалі жыцця за родную зямлю ў тыя страшныя дні. У іх ліку і юны партызан-разведчык, які стаў прыкладам мужнасці, стойкасці і вернасці радзіме, зусім дзіцем сыдучы на вайну, дзе прыняў гераічную смерць.Дзяцінства і юнацтва
Марат нарадзіўся 10 кастрычніка 1929 года ў беларускай вёсцы Станькава, якая стаяла на беразе маляўнічай рэчкі Рапуссы непадалёк ад горада Дзяржынска. Хлопчык стаў другім дзіцем перакананых камуністаў і актывістаў Івана Георгіевіча і Ганны Аляксандраўны Казей. Абодва бацькі апантана працавалі на карысць савецкай улады, ад якой ім прыйшлося жорстка пацярпець.
Бацькі, які служыў на флоце, а затым працаваў трактарыстам у роднай вёсцы, арыштавалі ў 1935 году па абвінавачванні ў шкодніцтве. Страшная ў тую пару артыкул пагражала спасылкай на Далёкі Усход, што варта было мужчыну жыцця, і з таго часу сям'я засталася без кармільца. Маці, як жонка «шкодніка», таксама неаднаразова падвяргалася падазрэнні і арыштам.
Нягледзячы на несправядлівыя пераследу, жанчына не страціла адданасць камуністычнай улады. Яна працягвала працаваць у калгасе і на хатнім участку, каб пракарміць дваіх дзяцей - Марата і яго старэйшую сястру Арыядну, якая нарадзілася ў 1925 годзе. Казей паспеў скончыць 4 класа сельскай школы. Жыццё і да вайны была несалодкая, а з прыходам фашыстаў давялося жыць зусім надгаладзь.
Гэта не спыняла маці, якая хавала ў сваім доме параненых партызан, карміла і лячыла іх. За гэта немцы ў 1942 годзе павесілі жанчыну, пакінуўшы дзяцей круглымі сіротамі. Арыядна Казей, якой на той час споўнілася 17 гадоў, вырашыла сысці да партызанаў. За ёй пайшоў і 13-гадовы брат.
подзвіг
Марат з сястрой сталі членамі партызанскага атрада імя 25-годдзя Кастрычніка. Адважныя падпольшчыкі прадстаўлялі рэальную пагрозу для фашысцкіх войскаў, і ўзімку 1943 году нямецкае камандаванне выдала дырэктыву «раз і назаўжды скончыць з беларускімі партызанамі". Для гэтага з фронту было адклікана некалькі дывізій.У тую пару атрады уступалі ў жорсткія баі, часта траплялі ў акружэння і засады, і ў выніку такіх паходаў Арыядна Казей адмарозіў ногі. Пераправіць у шпіталь дзяўчыну не ўдалося, і ногі ёй ампутавалі ў палявых умовах без наркозу. Застаўшыся без ступняў, яна ўжо была ня байцом, але гэта ў выніку захавала ёй жыццё. Сястра Марата пасля вайны вывучылася на настаўніка, стала героем працы, дэпутатам і памерла ў 2008 годзе.
Яе брата чакала больш трагічны лёс. Хлопчык адмовіўся эвакуявацца разам з Арыядны і працягнуў змагацца ў атрадзе. Спрытны, смелы і ініцыятыўны юнак зарэкамендаваў сябе як адданы баец і неўзабаве ўвайшоў у 200-ю партызанскую брыгаду імя Канстанціна Ракасоўскага, дзе пачалася яго кар'ера выведніка.
Марат станавіўся удзельнікам рэйдаў і дыверсій, яму ўдавалася вырывацца з акружэння і прыводзіць да захопленых у кольца атраду падмогу. За верную службу і бясстрашнасць хлопчык зарабіў ўзнагароды, у ліку якіх медаль «За адвагу» і ордэн Айчыннай вайны 1-й ступені.
Казей не шкадаваў сябе ў баі, атрымліваў раненні, але гэта не гасило яго запал - нават паранены ён працягваў падымаць таварышаў у атаку. Піянер хадзіў у нямецкі тыл, дапамагаў падрываць жалезныя дарогі, здабываў варожыя стратэгічныя дакументы накшталт ваенных карт і планаў камандавання.
смерць
Апошні бой Марат прыняў 11 мая 1944 году - дзень яго смерці. Прыехаўшы з раніцы ў вёсачку Хоромицкие, Казей разам з начальнікам партызанскай разведкі Міхаілам Ларыным трапіў у акружэнне карнікаў і паліцаяў. Начальнік хлопчыка загінуў, а юны разведчык паспрабаваў прарвацца да лясной ўзлеску. Аднак там быў нагоняць нямецкімі пагоняй, якіх сустрэў з двума гранатамі ў руках. Разрыў снарадаў стаў прычынай смерці піянера.
Праз 20 гадоў пасмяротна Марат стаў Героем Савецкага Саюза. Падобна іншым адважным дзецям - Лёнем Голікава, Вале коцікі, Зіне Партновай і Валодзю Дубініна - ён даказаў, што адвага, подзвіг і гераізм не ведаюць ўзросту, полу і нацыянальнасці.
памяць
- Першы помнік Марату быў усталяваны на месцы яго гібелі, на ўскрайку лесу. На ім напісана: «Тут 11 мая 1944 года загінулі партызаны Марат Казей і Ларын».
- Памятныя абеліскі, бюсты і помнікі Марату Казею ўстаноўлены ў Мінскай, Гомельскай, Чарнігаўскай, Самарскай абласцях, а таксама ў Мінску, Маскве, Сімферопалі і Удмуртыі.
- Сквер Марата Казея ў Мінску.
- Вуліца Марата Казея ў Кастрычніцкім раёне Мінска.
- Піянерскі лагер «Марат Казей» ў вёсцы Горваль Гомельскай вобласці.
- Марат Казей паслужыў прататыпам персанажа анімацыйнага фільма ў жанры фэнтэзі «Першы атрад».
- Імем Марата Казея ў 1968 годзе быў названы грузавы цеплаход ДВМП.
- Пра подзвіг Марата Казея некалькі кніг для дзяцей напісаў Вячаслаў Марозаў.
ўзнагароды
- Медаль «Залатая Зорка» Героя Савецкага Саюза
- ордэн Леніна
- Ордэн Айчыннай вайны I ступені
- Медаль «За адвагу»
- Медаль «За баявыя заслугі»