біяграфія
Рэджэп Тайіп Эрдаган - вядомы палітычны лідэр Турцыі, які быў абраны прэзідэнтам краіны на першых ўсенародных выбарах, якія адбыліся ў 2014 годзе. Высокія пасады на палітычных прасторах краіны займае яшчэ з 1994-га. Спачатку ён арганізаваў происламистскую «Партыю нацыянальнага выратавання» і ў якасці яе лідэра стаў кіраўніком горада Стамбула, а ў 2003 годзе заняў крэсла прэм'ер-міністра і на працягу наступных 11 гадоў трымаў уладу ў краіне ў сваіх руках.Яго палітыка на чале ўрада, а зараз і дзяржавы мае неадназначную ацэнку ў свеце - адны ўпэўненыя, што толькі дзякуючы Эрдагану Турцыя пераўвасобіліся з парламенцкай рэспублікі ў прэзідэнцкую, а іншыя не выключаюць, што турэцкі лідэр мае намер ператварыць краіну ў ісламскую дзяржаву.
Дзяцінства і юнацтва
Нарадзіўся Эрдаган Рэджэп Тайіп 26 лютага 1954 года ў найбуйнейшым горадзе Турцыі - Стамбуле. Дзяцінства і малалецтва ён правёў у горадзе Рыза, адкуль былі родам яго бацька Ахмет і маці Тензиле. Адказваючы на пытанне аб сваёй нацыянальнасці, Рэджэп любіць паўтараць словы сваіх бацькоў - перш за ўсё ён мусульманін. Хоць аднойчы ў прыватнай гутарцы з грузінскімі журналістамі прэзідэнт згадаў пра Аджарская каранях. Пазней на радзіме кіраўнік дзяржавы абверг ўласныя словы.
Сям'я будучага прэзідэнта Турцыі жыла сціпла, так як бацька працаваў на нізкааплатнай працы ў берагавой ахове, а маці займалася выхаваннем дзяцей. У выніку юнаму Таіпу прыйшлося падпрацоўваць - ён прадаваў булачкі і ліманад на небяспечных вуліцах горада, што загартавала характар хлопчыка і дапамагло сфарміраваць выразныя жыццёвыя пазіцыі.
У 1965 годзе, скончыўшы пачатковую школу Piyale Pasa, ён паступіў у рэлігійнае ліцэй Imam Hatip Lisesi, дзе выкладчыкі адзначылі асаблівую рэлігійнасць Эрдагана, якую ў ім выхавала сям'я. У маладосці Рэджэп захапіўся футболам ўпотай ад бацькі, не ўхваляюць гэты від спорту.
Юнак лічыўся паўпрафесійнага гульцом, і кіраўніцтва футбольнага клуба «Фенербахчэ» нават мела намер заключыць з ім кантракт. Па заканчэнні ліцэя і здачы дадатковых экзаменаў Таіпу ўдалося паступіць у эканамічны Універсітэт Мармара, які ён паспяхова скончыў у 1981 годзе.
Did you know? Turkey's President Recep Tayyip Erdoğan used to be a semi-professional footballer when he was young. pic.twitter.com/tq8dS5b1pK
- IlmFeed (@IlmFeed) 24 чэрвеня 2018 г.
Займацца палітыкай будучы турэцкі лідэр пачаў яшчэ ў студэнцкі перыяд сваёй біяграфіі. У 1975 годзе ён арганізаваў моладзевы рух происламистской «Партыі нацыянальнага выратавання» у Бейоглу, пасля чаго атрымаў першае павышэнне па кар'ернай лесвіцы і ўзначаліў аддзяленне партыі ўжо ў Стамбуле.
Разам з гэтым працаваў мэнэджэрам у прыватным бізнэсе, але пасля ваеннага перавароту ў 1980 годзе страціў працу з-за палітычнай дзейнасці. У выніку ў 1982-м пайшоў служыць у войска, а пасля вяртання са службы зноў нацэліўся на палітыку.
палітыка
З 1983 па 1994 гады палітычная дзейнасць Реджепа была бесперапынку звязаная з дзейнасцю "Партыі дастатку", якая актыўна ўдзельнічала ў кіруючай ісламскай кааліцыі. Тады будучы прэзідэнт Турцыі змог наладзіць кантакт з мясцовымі жыхарамі Стамбула, якія ў 1994-м абралі яго мэрам горада. На пасадзе кіраўніка горада Эрдаган праявіў сябе годна - дзякуючы яму ў культурным цэнтры Турцыі вырашыліся праблемы, звязаныя з азеляненнем горада, вывазам смецця, забеспячэннем людзей вадой і сацыяльнымі пытаннямі на карысць грамадзян.У 1997 годзе «Партыя дастатку», якую працягваў падтрымліваць палітык, была забароненая ў Турцыі, у выніку чаго Эрдаган падаў у адстаўку, а пасля гэтага быў асуджаны і заключаны ў турму на 10 месяцаў за ісламісцкай прапаганду. Праўда, у турме будучы турэцкі лідэр правёў ўсяго 4 месяцы і ў ліпені 1999-га быў вызвалены датэрмінова.
Пасля вызвалення Таіп не змяніў палітычныя погляды і мэты. Ён зноў стварыў аналагічную папярэдняй «Партыю справядлівасці», у якой стаў старшынёй. У 2002 годзе партыя Эрдагана атрымала ў парламенце большую колькасць месцаў, што дазволіла на яе аснове сфарміраваць аднапартыйны ўрад і праводзіць рэформы ў краіне незалежна ад іншых палітычных арганізацый.
У сакавіку 2003 года Рэджэп Эрдаган быў прызначаны прэм'ер-міністрам Турцыі, у руках якога ў той час была сканцэнтравана асноўная ўлада краіны. Яго асноўнымі дасягненнямі на займаемым пасадзе сталі грашовая рэформа, паспяховая барацьба з карупцыяй, будаўніцтва новых электрастанцый і соцучреждений, умацаванне дэмакратыі ў краіне.
Дзейнасць Эрдагана на пасадзе старшыні ўрада характарызуецца як «маўклівая рэвалюцыя», так як у ЕС тады пачалі акцэнтаваць увагу на тое, што палітыка новага прэм'ера прывяла да ўшчамлення свабоды слова ў Турцыі.
Пасаду прэм'ер-міністра Эрдаган займаў да жніўня 2014 года, пасля чаго заявіў пра намер балатавацца на пасаду прэзідэнта краіны на першых ўсенародных выбарах Турцыі, так як раней кіраўнік турэцкага дзяржавы абіраўся ня народам, а парламентам. Ён упэўнена перамог на іх і набраў амаль 52% галасоў, стаўшы першым ўсенародным прэзідэнтам краіны.
У першыя дні на прэзідэнцкай пасадзе Таіп заявіў, што будзе прытрымлівацца палітыкі, якая складаецца ў вырашэнні праблем рэлігійных і нацыянальных меншасцяў, а таксама урэгуляванні вострых сітуацый блізкаўсходняга рэгіёну. Пры гэтым ён паабяцаў народу новую будучыню, якое будзе зыходзіць выключна з прынцыпу грамадскага прымірэння.
Прэзідэнт Турцыі таксама працягнуў рэфармацкая палітыку, якая накіравана на мадэрнізацыю эканомікі краіны, лібералізацыю палітычнага і грамадскага жыцця грамадзян. Яго рэформы былі накіраваны на ўступленне ў ЕС, але ў 2015 годзе гэты абмяркоўваецца некалькі дзесяцігоддзяў вострае пытанне набыў іншае напрамак - турэцкае кіраўніцтва ўжо не ўпэўнена, што краіна мае патрэбу ў Еўразвязе, пра што асабіста заявіў Эрдаган.
Асобным дасягненнем Таіп стала ўмацаванне турэцка-расійскіх адносін. У перыяд з 2002 года тавараабарот паміж Турцыяй і Расіяй павялічыўся амаль у 10 разоў, а паміж Анкарой і Масквой было заключана 17 пагадненняў у галіне энергетыкі, арміі і транспарту. Таксама паміж Расіяй і Турцыяй заключана пагадненне пра бязвізавы рэжым для турыстаў.
Восенню 2015 года Эрдаган пабываў з візітам у Маскве, дзе разам з Уладзімірам Пуціным і кіраўніком Палестыны Махмудам Аббасом стаў госцем цырымоніі адкрыцця Маскоўскай Саборнай мячэці пасля яе рэканструкцыі. На мерапрыемстве прысутнічалі і кіраўнікі расейскіх рэгіёнаў - Рамзан Кадыраў, Рустам Мініханаў, Юнус-Бек Еўкураў, Рамазан Абдулатипов, а таксама мэр сталіцы Сяргей Сабянін.
На імпрэзе Эрдаган звярнуў увагу на неабходнасць нацыянальнай і рэлігійнай памяркоўнасці, якой, на яго думку, не хапае ў краінах сучаснай Еўропы. Да грамадзянаў Еўрапейскага Саюза прэзідэнт звярнуўся словамі цытаты Льва Талстога:
«Здаецца толькі людзям, што яны клопатам пра сябе жывыя, а што жывыя яны адною любоўю».Ужо ў лістападзе 2015 гады адносіны паміж Расіяй і Турцыяй рэзка абвастрыліся з-за збітага расійскага бамбавіка Су-24 на мяжы з Сірыяй. У выніку расійскае кіраўніцтва не выключыла спыненне адносін з Анкарой, бо палічыла дасканалыя дзеяньні спланаванай правакацыяй з падачы ЗША.
Рушыла ўслед адчужэнне ў сферы эканамічнага і палітычнага супрацоўніцтва краін. Для аднаўлення адносін Масква запатрабавала ад Турцыі выканання трох умоў: афіцыйнага прызнання віны, пакарання удзельнікаў акцыі, выплаты кампенсацыі сваякам загінулага і пацярпелага вайскоўцаў. Лідэр Турцыі пакуль выканаў толькі першая ўмова.
З часам адносіны паміж дзвюма дзяржавамі вярнуліся ў ранейшае рэчышча. Зараз на тэрыторыі Турцыі рэалізуюцца сумесныя эканамічныя і энергетычныя праекты, адзін з якіх - будаўніцтва транзітнага газаправода.
У 2016 годзе краіну чакала чарговае ўзрушэнне - была зробленая спроба дзяржаўнага перавароту ваенным блокам Турцыі. Арганізатарам бунту Эрдаган назваў лідэра ісламістаў Фетхуллаха Гюлена. Асяроддзе прэзідэнта хутка адрэагавала на небяспеку, адпачывальнік на курорце Мармарысе лідэр дзяржавы аператыўна прыбыў у Стамбул.
Два тыдні спатрэбілася на падаўленне паўстання, былі арыштаваныя 26 тыс. Чалавек. Пасля путчу Эрдаган выступіў з ініцыятывай вяртання смяротнага пакарання, чым наклікаў на сябе гнеў Еўрапейскага Саюза: быў адменены бязвізавы рэжым з краінамі ЕС.
Асабістае жыццё
Асабістае жыццё Таіп Эрдаган не гэтак насычана, як яго палітычная кар'ера. Прэзідэнт Турцыі жанаты на Эмінэм Гюльбаран, якая з 1978 года падтрымлівае мужа на яго нялёгкім шляху да ўлады. Як і большасць першых лэдзі сусветных краін, жонка Эрдагана займаецца дабрачыннасцю, за што ўзнагароджвалася ганаровымі прэміямі.
У сям'і турэцкага лідэра выхоўваюцца чацвёра дзяцей - сыны Неджмеддин Білан і Ахмет Бурак, а таксама дзве дачкі - Эсра і Сюмеййе. Вядома, што сыны Эрдагана працуюць у сферы нафтавага бізнесу і валодаюць не менш за 10 нафтаналіўны судамі. Дачкі прэзідэнта пайшлі па шляху маці - займаюцца дабрачыннасцю і абараняюць правы жанчын у сваёй краіне.
Сям'я Эрдагана пражывае ў новым прэзідэнцкім палацы Ак-Сарай, пабудаваным на ўскраіне Анкары. Па дадзеных заходніх крыніц, будынак ўключае ў сябе 1000 пакояў, што робіць яго вялікім па памерах, чым расійскі Крэмль і амерыканскі Белы дом.
Embed from Getty ImagesЭрдаган і сёння здзіўляе грамадзян краіны падцягнутай постаццю. Дзякуючы выдатнай фізічнай падрыхтоўцы, якую ён атрымаў у маладым узросце, зараз яго вага пры росце 183 см не перавышае 97 кг. На персанальных фота лідэр нацыі выглядае эфектна. Прэзідэнт Турцыі стараецца ісці ў нагу з часам: ён зарэгістраваны ў сацыяльных сетках «Инстаграме» і «Твітэры».
Рэджэп імкнецца сачыць за здароўем, але яго стан перыядычна выклікае трывогу ў медыкаў. У канцы 2017-га, знаходзячыся на ранішняй службе ў мячэці імя Мимара Сінай, прэзідэнт страціў прытомнасць, чым напалохаў якія моляцца. Некалькі хвілін кіраўнік дзяржавы знаходзіўся без прытомнасці па прычыне павышанага цукру ў крыві. Прыйшоўшы ў сябе, ён папрасіў навакольных не хвалявацца.
Рэджэп Тайіп Эрдаган зараз
У сакавіку 2019 года стала вядома, што амерыканскі лідэр Дональд Трамп прызнаў Ерусалім сталіцай Ізраіля, з чым не згодны мусульманскі свет. На гэты крок з боку ЗША не мог не адрэагаваць Таіп Эрдаган. Прэзідэнт заявіў, што ў такім выпадку хрысціянскай святыні - сабору Святой Сафіі, які знаходзіцца на тэрыторыі Стамбула, ён вымушаны будзе надаць статус мячэці.Таксама турэцкі лідэр занепакоены высновай амерыканскіх войскаў з тэрыторыі Сірыі, чым неўзабаве скарыстаецца тэрарыстычная групоўка, і сірыйска-турэцкая мяжа апынецца пад пагрозай. Дзеля абмеркавання перспектыў, якія чакае рэгіён, Рэджэп пабываў на сустрэчы з Уладзімірам Пуціным у Маскве.
ўзнагароды
- 2006 - Медаль «У памяць 1000-годдзя Казані»
- 2012 - Ордэн Залатога арла
- 2011 - Ордэн «Данакер»
- 2014 - Ордэн Гейдара Аліева
- 2014 - Ганаровы прафесар ИМО МЗС Туркменіі
- 2015 - Ордэн Дзяржаўнага сцяга
- 2015 - Вялікі крыж ордэна Леапольда I
- 2017 - Ланцуг ордэна Мубарака Вялікага
- 2017 - Вялікая стужка ордэна Рэспублікі
- 2018 - Вялікі крыж ордэна Льва
- 2018 - Вялікі крыж Нацыянальнага ордэна Малі