біяграфія
У Расіі не знойдзеш чалавека, якому не было б знаёма творчасць Эдуарда Успенскага. Усё сваё жыццё гэты чалавек прысвяціў дзецям і спосабам зрабіць іх шчаслівымі. І, напэўна, няма ў РФ людзей, якія б не бачылі мультфільмы, створаныя па матывах кніг Эдуарда Мікалаевіча. Народнае прызнанне і любоў ён заслужыў дзякуючы выдатным творам, якія паказваюць правільныя каштоўнасці ў зразумелай і даступнай форме.Дзяцінства і юнацтва
Біяграфія Эдуарда Мікалаевіча распачалася 22 снежня 1937 году ў Ягор'еўску. Бацькі не мелі дачынення да пісьменніцкай шляху. Айцец Мікалай Міхайлавіч працаваў кінолагам ў паляўнічай аддзеле ЦК КПСС, таму ў доме вадзілася шмат жывёл.
Мама па адукацыі была інжынерам-машынабудаўнікоў. Акрамя Эдзіка, у сямействе выхоўваліся яшчэ два сыны, старэйшы брат Ігар і малодшы Юры. Па нацыянальнасці бацька Успенскага быў габрэем, а маці - руская.
Калі Эдуарду споўнілася 10 гадоў, з жыцця пайшоў любімы тата, дзеці засталіся з маці. Сям'я жыла ў кватэры на Кутузаўскім праспекце.
У раннім узросце Эдзік рос гарэзным хлапчуком. Дзіця ўсё роўна вучыўся, таму «навастрыў вушы» зрэзаць двойкі з дзённіка лязом. Адбівалася дрэнная фінансавая падтрымка: пасля смерці бацькі сям'я жыла бедна. Але пры ўсім пры гэтым ужо ў дзяцінстве будучы пісьменнік марыў пра кар'еру міністра ці акадэміка.
Аднойчы Эдуард зламаў нагу і трапіў у бальніцу. Тады хлопчык папрасіў маму прынесці падручнікі і пачаў займацца. Неўзабаве паспяховасць палепшылася, а школу малады чалавек сканчаў з граматамі за перамогі ў алімпіядах. Асабліва добра юнаку давалася матэматыка.
Адукацыя Успенскі атрымаў вышэйшую ў Маскоўскім авіяцыйным інстытуце. Пасля вучобы пайшоў працаваць інжынерам, а ў вольны час стаў складаць сцэнары і апавяданні для дзяцей. Цікавасць да творчасці ў яго паўстаў яшчэ ў юнацтве: у школе хлопец быў сталым важатым для атрадаў з маленькімі навучэнцамі, для якіх прыдумляў пацешныя дзіцячыя вершы і песенькі. Універсітэцкае адукацыю малады чалавек сумяшчаў са стварэннем і правядзеннем студэнцкіх капуснікаў і выступленняўмясцовага Клуба вясёлых і знаходлівых.
Нядоўга прапрацаваўшы ў маладосці па спецыяльнасці, Успенскі стаў займацца развіццём кар'еры літаратара. Складаў апавяданні і вершы для дзяцей, але публікавалі іх нячаста. Значна больш запатрабаванымі апынуліся гумарыстычныя замалёўкі і апавяданні Эдуарда для блока сатыры. Аднак аўтару не хацелася развівацца ў гэтым кірунку.
Невядома, як бы склаўся лёс лепшых твораў, калі б на іх не звярнулі ўвагу стваральнікі мультфільмаў. Дзякуючы нагляднай ілюстрацыі сачыненні Успенскага атрымалі распаўсюджванне і сусветную славу.
Асабістае жыццё
Сям'я заўсёды натхняла пісьменніка, асабліва ў стварэнні самых нечаканых персанажаў. Яркую і незабыўную Шапакляк аўтар прыдумаў, успамінаючы аб сваёй былой жонцы Рыме. Па словах знакамітага аўтара, жонка адрознівалася шкоднасцю. Хоць у вобразе, працягвае ён, ёсць і некаторыя ўласныя непрывабныя рысы самога літаратара.А дзіцячы выкрык дачкі паслужыў спачатку крыніцай імя Чабурашкі, а пасля і ўсёй гісторыі гэтага персанажа. Герой стаў легендарным: ён палюбіўся жыхарамі Краіны ўзыходзячага сонца, а затым стаў сімвалам Расіі на спартыўных спаборніцтвах.
Асабістае жыццё пісьменніка складвалася няпроста. Эдуард Успенскі быў тройчы жанаты. Ад першага шлюбу, які цягнуўся 18 гадоў, у яго засталася дачка Таццяна Успенская, у якой ёсць ўласная сям'я і якая падарыла таце ўнучку Кацярыну і ўнука Эдуарда. Ад другога саюза ў пісьменніка таксама засталіся дзеці - дзве дачкі-блізняты, якіх пара ўдачарыць.
Трэці раз Эдуард Мікалаевіч ажаніўся на папулярнай тэлевядучай - выбранніцай аўтара стала Элеанора Філіна. Разам з каханай пісьменнік вёў радыёперадачу «У нашу гавань заходзілі караблі". У выніку службовыя адносіны перараслі ў рэальны раман.
Шлюбаразводны працэс з апошняй жонкай апынуўся гучным. Жонка выступала на тэлебачанні і ў прэсе з гучнымі заявамі, публічна абмяркоўвала жыццё з пісьменнікам.
Пасля дзесяцігоддзяў сумеснага жыцця, калі ўся краіна лічыла гэтую пару ўзорнай, Элеанора пакрыўдзілася на які падаў на развод мужа і стала распавядаць, што на самой справе ўяўляў сабой саюз з пісьменнікам. Было сказана шмат непрыемных слоў у адрас цяпер ужо былога мужа, бяз характарызуюць характар мужчыны і паводзіны ў побыце.
Аднак мала хто ведае, што, пакуль былая жонка выступала на тэлебачанні, сам пісьменнік змагаўся з цяжкай хваробай - ракам. Мужчына з'ехаў у Нямеччыну, дзе праходзіў курс хіміятэрапіі. Лячэнне паўплывала на самаадчуванне Эдуарда Мікалаевіча. Фота таго перыяду сведчаць аб тым, што Успенскі меў патрэбу ў дапамозе з боку.
Спачатку Элеанора была побач з мужам, клапацілася пра літаратара, але цярпення жанчыны хапіла на некалькі месяцаў, пасля чаго Філіна з'ехала зваротна ў Расію і пакінула Эдуарда аднаго ў чужой краіне.
Успенскі доўгі час ніяк не каментаваў дзеянні Элеаноры, але аднойчы выступіў з заявай, што прычына такіх паводзінаў жанчыны - вялізныя грашовыя даўгі, якія, па словах пісьменніка, былая жонка хоча зачыніць за кошт сродкаў Эдуарда Мікалаевіча.
Тым не менш характар у аўтара і праўда быў няпросты, гэта пацвярджаюць сваякі і калегі. Даць рады з ім і прадуктыўна падтрымліваць асабістыя і працоўныя адносіны маглі далёка не ўсё. Некаторыя асобныя рысы характару Эдуарда Мікалаевіча ў нейкі момант нават паставілі крыж на тады яшчэ невядомай гісторыі пра Дзядзьку Фёдара: складанне адмаўляліся браць да друку, баючыся раптоўных скандалаў і прэтэнзій з боку пісьменніка.
Мужчына рэдка пісаў на заказ, бо не лічыў патрэбным уносіць карэктывы ў гісторыі па загадзе іншых людзей. Гэтая непадатлівасць часта псавала працоўныя і асабістыя адносіны пісьменніка. З іншага боку, можа, без яе не ўбачылі б святло любімыя публікай персанажы Успенскага у тым непаўторным выглядзе, які надаў ім аўтар.
Што да самога Эдуарда Мікалаевіча, то ён любіў жывёл і птушак, у яго дома пастаянна жылі папугаі і сабакі, за якімі літаратар з задавальненнем заляцаўся. Пісьменнік працаваў кожны дзень, складаў у загарадным доме і ў Маскве. У вольны час любіў глядзець замежныя серыялы, асабліва на медыцынскую тэматыку. Каханым шматсерыйнага фільма Успенскага з'яўляўся «Доктар Хаўс».
Вядома, што Эдуард Мікалаевіч паважаў творчасць Алега Табакова. Менавіта таму харызматычных акцёру даверылі дубляж ката Матроскін з «Прастаквашына».
У красавіку 2018 года пісьменнік даў інтэрв'ю, у якім распавёў, што побач з ім знаходзіцца другая жонка Алена Успенская. Жанчына даравала былога мужа і вярнулася. У апошні час Эдуард з жонкай жылі ў міры і згодзе, падтрымлівалі адзін аднаго і не ўспаміналі аб мінулым. Пара спадзявалася, што пісьменнік справіцца з хваробай.
А Элеанора Філіна нібыта сышла да маладога каханка, які маладзейшы за яе на 30 гадоў. Тэлевядучая ўзяла крэдыт на 6 млн руб., Каб хлопец адкрыў бізнес, але справа прагарэла.
Сама Філіна ў гэтым не прызнаецца. Жанчына толькі кажа, што не змагла больш быць побач з дэспатычным мужам. Паводле яе слоў, з Успенскім яна хацела развесціся даўно, але яе спынялі стан здароўя мужа і дыягназ.
Літаратура і экранізацыя
Творы Эдуарда Мікалаевіча карыстаюцца папулярнасцю сярод чытачоў па ўсім свеце. Апавяданні Успенскага перакладзены больш чым на 20 моў свету, выдаюцца і перавыдаюцца праз шмат гадоў пасля з'яўлення.
Увага аўтару надалі ў Швецыі. Там сачыненні мужчыны здабылі такую папулярнасць, што героі з'яўляліся і на тэлебачанні, і ў часопісах, а сам Эдуард Успенскі быў запрошаны ў Саюз пісьменнікаў гэтай краіны. Творы аўтара шанавалі такія еўрапейскія майстры дзіцячай літаратуры, як Астрыд Ліндгрэн, Туве Янсан і Ганна Шміт.
Пачынаў Успенскі як гумарыст. У суаўтарстве з Феліксам Камов ён пісаў розныя сатырычныя замалёўкі, фельетоны для эстраднага дуэта Ліўшыца і Левенбука. Сваё майстэрства ў гэтым жанры пісьменнік навострываў да канца 60-х гадоў.
Найбольш вядомымі для шырокага круга чытачоў кнігамі аўтара з'яўляюцца гісторыі з серыі «Трое з Прастаквашына», у якіх ёсць дзядзька Фёдар, кот і сабака. Папулярнымі сталі і апавяданні, у якіх удзельнічаюць кракадзіл Гена і Чабурашка.
Вялікае распаўсюджванне атрымала адно з першых твораў аўтара «Уніз па чароўнай рацэ». Героямі казак станавіліся дзеці, жывёлы, мудрагелістыя істоты. У далейшым бібліяграфія пісьменніка папоўнілася такімі творамі, як «Футравы інтэрнат», «Пра веру і Анфісу», «25 прафесій Машы Філіпенка», «Школа блазнаў».
Гісторыя публікацыі многіх твораў апынулася няпростай. Аўтара крытыкавалі за адсутнасць чорт савецкага піянера ў вобразе і паводзінах Чабурашкі, цэнзура забараняла іншыя вершы і замалёўкі. Тым не менш большасць літаратурных прац Успенскага, а таксама яго песні разыходзіліся на цытаты і афарызмы.
Звяртаў увагу аўтар і на дзіцячы фальклор. Ён стварыў кнігу жахаў, куды сабраў розныя "страшылкі". Выданне атрымала назву «Чырвоная рука, чорная прасціна, зялёныя пальцы».
Экранізацыя дзіцячых гісторый адбывалася пад пільным кантролем літаратара. Эдуард Успенскі выступіў сцэнарыстам да ўсіх Мультыплікацый на ўласныя сюжэты. Па матывах апавяданняў і аповесцяў аўтара стварылі два мастацкія фільмы, а пазней быў зняты серыял.
З прыходам папулярнасці ў канцы 1970-х гадоў Эдуард Успенскі пачынае выступаць у радыёперадачах - чытаць вершы і апавяданні. Ён піша п'есы, якія апавядаюць пра любімыя персанажах. У 1980-х гадах выходзіць першы зборнік з гісторыямі пра Шапакляк, Матроскіным, колобка.
Яшчэ з-пад пяра Эдуарда Успенскага выйшлі казкі «Гарантыйныя чалавечкі» і «Следства вядуць Калабкі». Папулярнасцю карыстаюцца верша «Страшная гісторыя» і «Над нашай кватэрай».
Эдуард Мікалаевіч папрацаваў і на тэлебачанні. Ён стаў ідэйным натхняльнікам і аўтарам цыклу перадач для дзяцей рознага ўзросту.
Да апошніх дзён дзіцячы пісьменнік жыў у Расіі і выдаваў новыя творы ў выдавецкім доме «Самавар». У 2016 годзе п'еса пра чароўную рацэ стала асновай для стварэння паўнавартаснага спектакля ў расійскім рэгіянальным тэатры.
Савецкі і расійскі аўтар неаднаразова атрымліваў прэміі. У 1997 годзе яму ўручылі ордэн «За заслугі перад Айчынай». У 2010-м Эдуард Мікалаевіч стаў лаўрэатам прэміі імя К. Чукоўскага, якая ўручаецца дзіцячым пісьменнікам.
У лістападзе 2017 гады мужчына напісаў адкрыты ліст прэзідэнту РФ Уладзіміру Пуціну, у якім абвінаваціў кінастудыю «Саюзмультфільм» ў парушэнні аўтарскіх правоў. Па словах літаратара, новыя серыі «Прастаквашына» выйшлі насуперак Успенскага. Ён сцвярджаў, што не даваў згоды на вытворчасць працягу.
У агучванні любімых герояў ўдзельнічалі Антон Табакоў, Юлія Меньшова, Іван Ахлабысцін і Гарык Сукачоў. Антон і Юлія шкадуюць, што Эдуард Мікалаевіч так рэзка выказаўся аб новых серыях мультыплікацыйнага фільма. Першы выпуск працягу, які выйшаў у красавіку 2018 года, сабраў у Сеткі некалькі мільёнаў праглядаў.
У траўні выйшаў другі эпізод мультфільма. Серыю прысвяцілі памяці Алега Табакова. У першы дзень выпуск паглядзелі 25 млн чалавек.
смерць
Эдуард Успенскі 5 гадоў змагаўся з пухлінай страўніка. Пасля выздараўлення ён захварэў зноў: пачаўся рак прастаты. Нягледзячы на тое, што курсы хіміятэрапіі пісьменнік праходзіў у Еўропе, яму не ўдалося пазбавіцца ад захворвання.У пачатку жніўня 2018 гады ў які знаходзіўся ва ўласным доме Эдуарда Успенскага быў дыягнаставаны прыступ - аўтар страціў прытомнасць. Выклікалі карэту хуткай дапамогі. На прапанову медыкаў адправіцца ў лякарню ён адказаў адмовай. Праз некалькі дзён, 14 жніўня, літаратар сканаў. Лекары пацвердзілі, што прычынай смерці Успенскага стаў рак.
Пахаванне пісьменніка адбыліся ў Маскве, цырымонія развітання прайшла ў Цэнтральным доме літаратараў. Магіла Успенскага знаходзіцца на Траякураўскіх могілках.
скандалы
Пасля смерці Успенскага засталося стан, якое ацэньваецца ў $ 20 млн. Па завяшчанні усю спадчыну дасталася яго другой і чацвёртай жонцы Алене Успенскай. Гэты факт абурыў Таццяну Усьпенскую, жанчына атрымала толькі долю ад дома пісьменніка на Клязьме і тое ўступіла ў правы яшчэ пры жыцці бацькі. Тым не менш дачка літаратара не стала ўступаць у фінансавы спрэчку з спадчынніцай.
Аднак у асяроддзі пісьменніка з'явіўся новы прэтэндэнт на назапашаныя багацця. Ім стаў пісьменнік Валянцін Поснікаў. Малады чалавек у студыі перадачы «Прамы эфір» заявіў аб тым, што з'яўляецца пазашлюбным сынам Успенскага. Па словах Валянціна, прызналася яму ў гэтым маці, у якой у свой час здарыўся кароткатэрміновы раман з аўтарам дзіцячай літаратуры.
У 2020 годзе ў памяць пра пісьменніка Расійская дзяржаўная дзіцячая бібліятэка аб'явіла конкурс на лагатып прэміі «Вялікая казка» імя Эдуарда Успенскага. На гэты зварот адгукнулася Таццяна Успенская, якая напісала адкрыты ліст з просьбай не прысвячаць ўзнагароду свайму бацьку.
Жанчына паведаміла, што рэгулярна падвяргалася хатняму гвалту, а Эдуарда Мікалаевіча яна ўспамінае толькі як сямейнага тырана і прыхільніка секты Віктара Стаўбун. Пазней словы Таццяны пацвердзіла і Элеанора Філіна.
Грамадскасць не магла не адрэагаваць на гэтак гучную заяву. Барыс Грачэўскі паведаміў, што ў выпадку з прэміяй прымаюцца да ўвагі толькі літаратурныя заслугі аўтара, а яны бясспрэчныя. А Юры Энцін і зусім выказаў здагадку, што дачка пісьменніка такім чынам зрывае злосць на бацьку з-за адсутнасці свайго імя ў тэстаменце.
бібліяграфія
- 1966 - «Кракадзіл Гена і яго сябры»
- 1972 - «Уніз па чароўнай рацэ»
- 1974 - «Дзядзька Фёдар, сабака і кот»
- 1975 - «Гарантыйныя чалавечкі»
- 1976 - «Дзіўная справа»
- 1983 - «Канікулы ў Прастаквашына»
- 1985 - «Вера і Анфіса ў паліклініцы»
- 1987 - «Калабок ідзе па следзе»
- 1990 - «Чырвоная рука, чорная прасціна, зялёныя пальцы»
- 1997 - «Зіма ў Прастаквашына»
- 2001 года - «Грыбы для Чабурашкі»
- 2007 - «Новае жыццё ў Прастаквашына»
- 2011 - «Гарантыйныя чалавечкі вяртаюцца»
- 2011 - «Прывід з Прастаквашына»
фільмаграфія
- 1969 - «Антошка»
- 1971 - «Чабурашка»
- 1971 - «Руды, рыжы, васпаваты»
- 1978 - «Трое з Прастаквашына»
- 1979 г. - «Дзядзечка Ау»
- 1980 - «Баба-яга супраць!»
- 1981 - «пластылінавы варона»
- 1983 - «Сьледзтва вядуць Калабкі»
- 1986 - «Про Веру і Анфісу»
- 2011 - «Вясна ў Прастаквашына»