біяграфія
Фёдар Міхайлавіч Дастаеўскі з'явіўся на гэтым свеце 11 лістапада 1821 года ў Маскве. Яго бацька Міхаіл Андрэевіч паходзіў з роду шляхцічаў Дастаеўскіх герба Радван. Ён атрымаў медыцынскую адукацыю і працаваў у Барадзінскім пяхотным палку, Маскоўскім вайсковым шпіталі, а таксама ў Марыінскай бальніцы для бедных. Маці будучага славутага пісьменніка, Нячаева Марыя Фёдараўна, была дачкой сталічнага купца.Бацькі Фёдара ня былі багатымі людзьмі, аднак яны нястомна працавалі, каб забяспечыць сям'ю і даць дзецям добрую адукацыю. Пасля Дастаеўскі не раз прызнаваўся, што бязмерна ўдзячны бацьку і маці за выдатнае выхаванне і адукацыю, якое варта было ім цяжкага працы.
Чытаць хлопчыка навучыла маці, яна выкарыстала для гэтага кнігу «104 Святыя Гісторыі Старога і Новага Запавету». Збольшага таму ў знакамітай кнізе Дастаеўскага «Браты Карамазавы» персанаж Зосіма ў адным з дыялогаў распавядае, што ў дзяцінстве навучыўся чытаць менавіта па гэтай кнізе.
Навыкі чытання юны Фёдар асвойваў і на біблейскай Кнізе Ёва, што таксама знайшло адлюстраванне ў яго наступных творах: пісьменнік выкарыстаў свае разважанні аб дадзенай кнізе пры стварэнні вядомага рамана «Падлетак». Бацька таксама ўносіў сваю лепту ў адукацыю сына, навучаючы яго латыні.
У агульнай складанасці ў сям'і Дастаеўскіх нарадзілася сем дзяцей. Так, у Фёдара быў старэйшы брат Міхась, з якім ён быў асабліва блізкі, і старэйшая сястра Варвара. Акрамя таго, у яго былі малодшыя браты Андрэй і Мікалай, а таксама малодшыя сёстры Вера і Аляксандра.
У юнацтве Міхаіла і Фёдара навучаў на хаце Н.І. Драшусов, выкладчык Аляксандраўскага і Екацярынінскага вучэльняў. З яго дапамогай старэйшыя сыны Дастаеўскіх вывучалі французскую мову, а сыны выкладчыка, А.М. Драшусов і В.М. Драшусов, навучалі хлопчыкаў матэматыцы і славеснасці адпаведна. У перыяд з 1834 па 1837 гады Фёдар і Міхаіл працягнулі навучанне ў сталічным пансіёне Л.І. Чэрмака, які тады быў вельмі прэстыжным навучальнай установай.
У 1837 годзе здарылася жудаснае: Марыя Фёдараўна Дастаеўская памерла ад сухотаў. Фёдару ў момант смерці маці было ўсяго 16 гадоў. Застаўшыся без жонкі, Дастаеўскі-старэйшы вырашыў адправіць Фёдара і Міхаіла ў Санкт-Пецярбург, у пансіён К.Ф. Кастамарава. Бацька хацеў, каб хлопчыкі пасля паступілі ў Галоўнае інжынернае вучылішча. Цікава, што абодва старэйшых сына Дастаеўскага на той момант захапляліся літаратурай і хацелі прысвяціць ёй сваё жыццё, але бацька не ўспрымаў іх захапленне ўсур'ёз.
Спрачацца волі бацькі хлопчыкі не маглі. Фёдар Міхайлавіч паспяхова прайшоў навучанне ў пансіёне, паступіў у вучэльню і скончыў яго, аднак увесь вольны час ён прысвячаў чытання. Шэкспір, Гофман, Байран, Гётэ, Шылер, Расін, Гамер, Лермантаў, Гогаль, Пушкін - творы ўсіх гэтых праслаўленых аўтараў ён глытаў захлёбваючыся, замест таго, каб захоплена спасцігаць асновы інжынернай навукі.
У 1838 годзе Дастаеўскі разам з прыяцелямі нават арганізавалі ў Галоўным інжынерным вучылішчы уласны літаратурны гурток, у які, акрамя Фёдара Міхайлавіча, увайшлі Грыгаровіч, Бекетаў, Віткоўскі, Бережецкий. Ужо тады пісьменнік пачаў ствараць свае першыя творы, але ўсё ж не адважваўся канчаткова ўстаць на шлях літаратара. Завяршыўшы навучанне ў 1843 годзе, ён нават атрымаў пасаду інжынера-падпаручніка ў Пецярбургскай інжынернай камандзе, аднак пратрымаўся на службе нядоўга. У 1844 годзе ён вырашыў займацца выключна літаратурай і падаў у адстаўку.
Асабістае жыццё
Першай жонкай Дастаеўскага стала Марыя Ісаева, з якой ён пазнаёміўся неўзабаве пасля вяртання з катаргі. У агульнай складанасці шлюб Фёдара і Марыі падоўжыўся парадку сямі гадоў, да раптоўнай смерці жонкі пісьменніка ў 1864 годзе.
Падчас адной з сваіх першых паездак за мяжу ў пачатку 1860-ых гадоў Дастаеўскага зачаравала эмансіпаваным Апалінарыя Суслава. Менавіта з яе была напісана Паліна ў «Гулец», Настастья Піліпаўна ў «Ідыёце» і шэраг іншых жаночых персанажаў.
Хоць напярэдадні саракагадовага юбілею за плячыма ў пісьменніка былі, як мінімум, працяглыя адносіны з Ісаеў і Суслава, на той час яго жанчыны яшчэ не падарылі яму такое шчасце, як дзеці. Гэты недахоп папоўніла другая жонка пісьменніка - Ганна Сниткина. Яна стала не толькі дакладнай жонкай, але і выдатным памочнікам пісьменніка: узяла на сябе клопаты па выданні раманаў Дастаеўскага, рацыянальна вырашала ўсе фінансавыя пытанні, рыхтавала да выдання свае ўспаміны аб геніяльным мужа. Раман «Браты Карамазавы» Фёдар Міхайлавіч прысвяціў менавіта ёй.
Ганна Рыгораўна нарадзіла мужу чацвярых дзяцей: дачок Соф'ю і Любоў, сыноў Фёдара і Аляксея. Нажаль, Соф'я, якая павінна была стаць першым дзіцем шлюбнай пары, памерла праз некалькі месяцаў пасля родаў. З усіх дзяцей Фёдара Міхайлавіча прадаўжальнікам яго пісьменніцкага роду стаў толькі сын Фёдар.
Пачатак творчага шляху
Хоць сям'я і не ўхваляла рашэння маладога Фёдара, ён старанна пачаў сядзець над пачаты раней творамі і развіваць ідэі новых. 1844 год адзначыўся для пачаткоўца пісьменніка выхадам яго першай кнігі - «Бедныя людзі». Поспех творы перасягнуў усе чаканні аўтара. Крытыкі і літаратары высока ацанілі раман Дастаеўскага, узнятыя ў кнізе тэмы знайшлі водгук у сэрцах у шматлікіх чытачоў. Фёдара Міхайлавіча прынялі ў так званы «гурток Бялінскага», яго пачалі называць «новым Гогалем».Поспех падоўжыўся нядоўга. Прыкладна праз год Дастаеўскі прадставіў на суд публікі кнігу «Двайнік», аднак яна апынулася незразумелай для большасці прыхільнікаў таленту маладога генія. Захапленне і ўсхваленне пісьменніка змяніліся крытыкай, незадаволена, расчараваннем і сарказмам. Пасля літаратары ацанілі наватарства гэтага твора, яго непадобнасць на раманы тых гадоў, але ў момант выхаду кнігі гэтага не адчуў практычна ніхто.
Неўзабаве Дастаеўскі пасварыўся з Тургеневым і быў выправаджаны з «гуртка Бялінскага», а таксама пасварыўся з Н.А. Некрасавым, рэдактарам «Сучасніка». Зрэшты, публікаваць яго творы тут жа пагадзілася выданне «Айчынныя запіскі» пад рэдакцыяй Андрэя Краеўскага.
Тым не менш, фенаменальная папулярнасць, якую прынесла Фёдару Міхайлавічу яго першая публікацыя, дазволіла яму завесці шэраг цікавых і карысных знаёмстваў ў літаратурных колах Санкт-Пецярбурга. Многія яго новыя знаёмыя збольшага сталі прататыпамі розных персанажаў наступных твораў аўтара.
Арышт і катарга
Лёсавызначальным для пісьменніка стала знаёмства з М.В. Петрашевского ў 1846 годзе. Петрашевского ладзіў так званыя «пятніцы», падчас якіх абмяркоўвалася адмена прыгоннага права, свабода кнігадрукавання, прагрэсіўныя змены ў сістэме судаводства і іншыя пытанні падобнага плану.
Падчас сустрэч, так ці інакш звязаных з петрашевцев, Дастаеўскі пазнаёміўся і з камуністам Спешневым. Той ў 1848 году арганізаваў тайнае таварыства з 8 чалавек (у тым ліку яго самога і Фёдара Міхайлавіча), якое выступала за пераварот у краіне і за стварэнне незаконнай друкарні. На сустрэчах грамадства Дастаеўскі неаднаразова зачытваў «Ліст Бялінскага Гогалю», якое тады было забаронена.
У тым жа 1848 году быў апублікаваны раман Фёдара Міхайлавіча «Белыя ночы», але, на жаль, атрымаць асалоду ад заслужанай славай яму не ўдалося. Тыя самыя сувязі з радыкальна настроенай моладдзю згулялі супраць пісьменніка, і 23 красавіка 1849 яго арыштавалі, як і многіх іншых петрашевцев. Дастаеўскі сваю віну адмаўляў, але яму ўспомнілі і «злачыннае» ліст Бялінскага, 13 лістапада 1849 года прысудзіў пісьменніка да смяротнага пакарання. Да гэтага ён на працягу васьмі месяцаў стамляўся ў зняволенні ў Петрапаўлаўскай крэпасці.
На шчасце для рускай літаратуры, жорсткі прысуд для Фёдара Міхайлавіча выкананы не быў. 19 лістапада генерал-аудиториат палічыў яго не якія адпавядаюць віне Дастаеўскага, у сувязі з чым смяротнае пакаранне замянілі на васьмігадовую катаргу. А ў канцы таго ж месяца імператар Мікалай I яшчэ больш змякчыў пакаранне: пісьменніка саслалі на катаргу ў Сібір на чатыры гады замест васьмі. Пры гэтым ён быў пазбаўлены дваранскага чыну і стану, а пасля заканчэння катаржных работ быў выраблены ў шараговыя салдаты.
Нягледзячы на ўсе нягоды і пазбаўленні, якія меркаваў падобны прысуд, паступленне ў салдаты азначала поўнае вяртанне Дастаеўскаму яго грамадзянскіх правоў. Гэта быў першы падобны выпадак у Расіі, паколькі звычайна тыя людзі, якіх прыгаворвалі да катаржных прац, да канца жыцця гублялі свае грамадзянскія правы, нават калі выжывалі пасля многіх гадоў зьняволеньня і вярталіся да вольнага жыцця. Імператар Мікалай I пашкадаваў маладога пісьменніка і не захацеў губіць яго талент.
Гады, якія Фёдар Міхайлавіч правёў на катарзе, зрабілі на яго незгладжальнае ўражанне. Пісьменнік цяжка перажываў бясконцыя пакуты і адзінота. Акрамя таго, у яго сышло нямала часу на тое, каб наладзіць нармальнае зносіны з іншымі арыштантамі: тыя доўга не прымалі яго з-за дваранскага тытула.
У 1856 году новы імператар Аляксандр II дараваў прабачэнне ўсім петрашевцев, а ў 1857 году Дастаеўскі быў памілаваны, то ёсць атрымаў поўную амністыю і быў адноўлены ў правах на публікацыю сваіх твораў. І калі ў маладосці Фёдар Міхайлавіч быў не вызначыліся ў сваім лёсе чалавекам, якія спрабуюць знайсці праўду і пабудаваць сістэму жыццёвых прынцыпаў, то ўжо ў канцы 1850-ых гадоў ён стаў сталай сфармавалася асобай. Цяжкія гады на катарзе зрабілі з яго глыбока рэлігійнага чалавека, якім ён заставаўся да самай смерці.
росквіт творчасці
У 1860 годзе пісьменнік апублікаваў двухтомнай збор сваіх твораў, у якое ўвайшлі аповесці «Сяло Степанчиково і яго насельнікі» і «Дзядзькаў сон». З імі адбылася прыкладна тая ж гісторыя, што і з «двайнікоў» - хоць пасля творах была дадзена вельмі высокая ацэнка, сучаснікам яны не прыйшліся да спадобы. Аднак вярнуць увагу чытачоў да пасталеўшаму Дастаеўскаму дапамагла публікацыя «Запісак з Мёртвага хаты», прысвечаных жыццю катаржнікаў і напісаных па большай частцы падчас зняволення.Для многіх жыхароў краіны, якія не сутыкаліся з гэтым жахам самастойна, твор стаў ледзь не шокам. Многія людзі былі ашаломленыя тым, пра што расказваў аўтар, асабліва з улікам таго, што раней тэма катаргі для рускіх пісьменнікаў была чымсьці накшталт табу. Пасля гэтага Герцэн пачаў назваць Дастаеўскага «рускім Дантэ».
Характэрным для пісьменніка стаў і 1861 год. У гэтым годзе ён, у супрацоўніцтве са сваім старэйшым братам Міхаілам, заняўся выдавецтвам ўласнай літаратурна-палітычнага часопіса пад назвай «Час». У 1863 годзе выданне было зачынена, і замест яго браты Дастаеўскія пачалі друкаваць іншы часопіс - пад назвай «Эпоха».
Гэтыя часопісы, па-першае, умацавалі пазіцыі братоў у літаратурным асяроддзі. А па-другое - менавіта на іх старонках былі апублікаваныя «Прыніжаныя і абражаныя», «Запіскі з падполля», «Запіскі з Мёртвага хаты", "Скверный анекдот» і многія іншыя творы Фёдара Міхайлавіча. Міхаіл Дастаеўскі неўзабаве сканаў: ён пайшоў з жыцця ў 1864 годзе.
У 1860-ых гадах пісьменнік пачаў ездзіць за мяжу, знаходзячы ў новых месцах і знаёмых натхненне для сваіх новых раманаў. У тым ліку, менавіта ў той перыяд у Дастаеўскага зарадзілася і пачала рэалізоўвацца ідэя творы «Гулец».
У 1865 годзе выданне часопіса «Эпоха», колькасць падпісчыкаў якога няўхільна скарачалася, прыйшлося закрыць. Больш за тое: нават пасля закрыцця выдання за пісьменнікам значылася вялікая сума даўгоў. Каб неяк выблытацца з цяжкай фінансавай сітуацыі, ён заключыў вельмі нявыгадны для сябе дагавор аб публікацыі сходу сваіх твораў з выдаўцом Стеловским, а неўзабаве пасля гэтага пачаў пісаць свой самы вядомы раман «Злачынства і пакаранне». Філасофскі падыход да сацыяльных матывах атрымаў шырокае прызнанне сярод чытачоў, і раман праславіў Дастаеўскага яшчэ пры жыцці.
Наступнай вялікай кнігай Фёдара Міхайлавіча стаў «Ідыёт», апублікаваны ў 1868 годзе. Ідэя адлюстраваць прыгожага чалавека, які спрабуе ашчаслівіць іншых персанажаў, але не можа пераадолець варожыя сілы і, у выніку пакутуе і сам, апынулася лёгкай для ўвасаблення толькі на словах. У рэчаіснасці Дастаеўскі называў «Ідыёта» адной з самых складаных для напісання кнігай, хоць князь Мышкін і стаў яго самым любімым персанажам.
Скончыўшы працу над гэтым раманам, аўтар вырашыў напісаць эпапею пад назвай «Атэізм» або «Жыціе вялікага грэшніка». Рэалізаваць сваю задумку яму не ўдалося, аднак некаторыя ідэі, сабраныя для эпапеі, ляглі ў аснову наступных трох вялікіх кніг Дастаеўскага: рамана «Бесы», напісанага ў 1871-1872 гадах, творы «Падлетак», завершанага ў 1875 годзе, і рамана «Браты Карамазовы », працу над якім Дастаеўскі скончыў у 1879-1880 гадах.
Цікава, што «Бесы», у якіх пісьменнік першапачаткова меркаваў выказаць сваё адмоўным стаўленні да прадстаўнікоў рэвалюцыйных плыняў у Расеі, паступова відазмяняліся падчас напісання. Першапачаткова аўтар не збіраўся зрабіць Ставрогина, які стаў пасля адным з самых вядомых яго персанажаў, ключавым героем рамана. Але яго вобраз апынуўся настолькі магутным, што Фёдар Міхайлавіч вырашыў змяніць задума і дадаць у палітычнае твор сапраўдную драму і трагедыю.
Калі ў «Бесах», апроч іншага, досыць шырока раскрывалася тэма бацькоў і дзяцей, то ў наступным рамане - «Падлетак» - пісьменнік вывеў на першы план пытанне выхавання повзрослевшего дзіцяці.
Своеасаблівым вынікам творчага шляху Фёдара Міхайлавіча, літаратурным аналагам падвядзення вынікаў, сталі «Браты Кармазовы». Многія эпізоды, сюжэтныя лініі, персанажы гэтага творы былі збольшага заснаваныя на напісаных раней раманах пісьменніка, пачынаючы з яго першага апублікаванага рамана «Бедныя людзі».
смерць
Дастаеўскі памёр 28 студзеня 1881 года, прычына смерці - хранічны бранхіт, сухоты лёгкіх і эмфізэма лёгкіх. Смерць напаткала пісьменніка на шасьцідзесятым годзе жыцця.
Развітацца з пісьменнікам прыйшлі натоўпы прыхільнікаў яго таленту, але найбольшую вядомасць Фёдар Міхайлавіч, яго пазачасавая раманы і мудрыя цытаты атрымалі ўсё ж пасля смерці аўтара.