біяграфія
Мікалай I - Усерасійскі імператар, цар Польскі і Вялікі князь Фінляндскі, пятнаццаты самадзержац з дынастыі Раманавых. Пераемнік Аляксандра I, папярэднік Аляксандра II.Дзяцінства і юнацтва
Будучы імператар нарадзіўся 6 ліпеня (25 чэрвеня па ст.ст.) 1796 года ў Царскім Сяле. Мікалай стаў трэцім сынам імператара Паўла I і імператрыцы Марыі Фёдараўны. З дзяцінства хлопчык захоплена гуляў у ваенныя гульні. У паўгадавым узросце атрымаў званне палкоўніка, а ў тры гады малышу быў падораны мундзір лейб-гвардыі коннага палка, так як з нараджэння будучыню дзіцяці было наканаванае. Па традыцыі Вялікага князя, якi не з'яўляецца прамым спадчыннікам прастола, рыхтавалі да ваеннай кар'еры.
Да чатырох гадоў выхаванне Мікалая было даручана прыдворнай фрэйліне Шарлоце Карлаўну фон лівень, пасля смерці яго бацькі, Паўла I, адказную абавязак перадалі генералу Ламздорфу. Хатнюю адукацыю Мікалая і яго малодшага брата Міхаіла заключалася ў вывучэнні эканомікі, гісторыі, геаграфіі, юрыспрудэнцыі, інжынернага справы і фартыфікацый. Вялікая ўвага надавалася замежных мовах: французскай, нямецкай і латыні.
Калі лекцыі і заняткі па гуманітарных навуках даваліся Мікалаю з цяжкасцю, то ўсё, што тычылася ваеннай справы і інжынерыі, прыцягвала яго ўвагу. Будучы імператар ў юнацтве авалодаў гульнёй на флейце і браў урокі малявання. Знаёмства з мастацтвам дазволіла Мікалаю Паўлавічу пасля праславіцца знатаком оперы і балета.
З 1817 года Вялікі князь загадваў інжынернай часткай Расійскага войска. Пад яго кіраўніцтвам ствараліся навучальныя ўстановы ў ротах, батальёнах. У 1819 годзе Мікалай садзейнічаў адкрыццю Галоўнага інжынернага вучылішча і школы гвардзейскіх падпрапаршчыкаў.
У войску малодшага брата імператара Аляксандра I недалюблівалі за такія рысы характару, як празмерная педантычнасць, прыдзірлівасць да дробязяў і сухасць. Вялікі князь быў асобай, наладжанай на беспярэчны падпарадкаванне законах, але пры гэтым мог пырснуць без прычыны.
У 1820 годзе адбыўся размова старэйшага брата Аляксандра з Мікалаем, падчас якога дзеючы імператар паведаміў, што прастолапераемнік Канстанцін адмовіўся ад абавязацельстваў, а права на цараванне перайшло да Мікалая. Маладога чалавека навіна забіла напавал: ні маральна, ні інтэлектуальна Мікалай не быў гатовы да магчымага кіраванні Расіяй.
Нягледзячы на пратэсты, Аляксандр у Маніфесце паказаў пераемнікам менавіта Мікалая і пакараў выявіць паперы толькі пасля сваёй смерці. Пасля гэтага на працягу шасці гадоў жыццё Вялікага князя вонкава нічым не адрознівалася ад ранейшай: Мікалай займаўся ваеннай службай, курыраваў адукацыйныя ваенныя ўстановы.
Праўленне і паўстанне дзекабрыстаў
1 снежня (19 лістапада па арт. Арт.) 1825 года Аляксандр I раптам сканаў. Імператар знаходзіўся ў той момант далёка ад сталіцы Расіі, таму журботнае вестку царскі двор атрымаў праз тыдзень. З-за ўласных сумневаў Мікалай ініцыяваў прысягу Канстанціну I сярод прыдворных і вайскоўцаў. Але на Дзяржаўным Савеце быў абнародаваны царскі Маніфест, які паказвае спадчыннікам Мікалая Паўлавіча.
Вялікі князь па-ранейшаму быў непахісны ў вырашэнні не ўступаць у гэтак адказную пасаду і схіліў Савет, Сенат і Сінод да прысягі старэйшаму брату. Але Канстанцін, які знаходзіўся ў Польшчы, не збіраўся прыязджаць у Пецярбург. 29-гадоваму Мікалаю нічога не заставалася, як пагадзіцца з воляй Аляксандра I. Датай переприсяги перад войскамі на Сенацкім плошчы было прызначана 26 снежня (14 снежня па ст.ст).
Напярэдадні натхнёныя вольнымі ідэямі аб скасаванні царскай улады і стварэнні ліберальнага ладу ў Расіі ўдзельнікі руху «Саюз Выратавання» вырашылі скарыстацца нявызначанай палітычнай сітуацыяй і змяніць ход гісторыі. На меркаваным Усебеларускім сходзе, на думку арганізатараў паўстання С. Трубяцкога, С. Мураўёва-Апостала, К. Рылеева, П. Пестэля, меркавалася выбраць адну з двух формаў праўлення: канстытуцыйную манархію або рэспубліку.
Але план рэвалюцыянераў праваліўся, так як армія не перайшла на іх бок, і паўстанне дзекабрыстаў было хутка падаўлена. Пасля суда пяць арганізатараў былі павешаны, а ўдзельнікі і спачуваюць - адпраўленыя ў ссылку. Пакаранне дзекабрыстаў К. Ф. Рылеева, П. І. Пестэля, П. Г. Кахоўскага, М. П. Бястужава-Руміна, С. І. Мураўёва-Апостала апынулася адзінай смяротным пакараннем, якая была прымененая за ўсе гады кіравання Мікалая I.
Вянчанне Вялікага князя на царства адбылося 22 жніўня (3 верасня па ст.ст.) ва Успенскім саборы Крамля. У траўні 1829 гады Мікалай I уступіў у правы самадзержца Польскага Царства.
ўнутраная палітыка
Мікалай I апынуўся заўзятым прыхільнікам манархіі. Погляды імператара засноўваліся на трох кітах рускага грамадства - самадзяржаўя, праваслаўя і народнасці. Законы манарх прымаў у адпаведнасці з уласнымі непарушнымі ўстаноўкамі. Мікалай I імкнуўся ня да стварэння новага, а да захавання і паляпшэнню ўжо існуючага парадку. У выніку манарх дамогся пастаўленых мэтаў.
Ўнутраная палітыка новага імператара адрознівалася кансерватыўнасцю і прыхільнасцю літары закону, што спарадзіла ў Расеі яшчэ большую бюракратыю, чым была да праўлення Мікалая I. Імператар пачаў палітычную дзейнасць у краіне з ўкаранення жорсткай цэнзуры і прывядзення ў парадак Збору Дзень законаў. Было створана падраздзяленне Апошняй канцылярыі на чале з Бенкендорфа, якое займалася палітычнымі расследаваннямі.
Друкаванае справа таксама падвергнулася рэформам. Створаная спецыяльным указам Дзяржаўная цэнзура сачыла за чысцінёй друкаванай прадукцыі і канфіскоўвала падазроныя выданні, якія выступаюць супраць кіруючага рэжыму. Пераўтварэнні закранулі і прыгоннага права.
Сялянам прапаноўваліся неапрацаваныя зямлі ў Сібіры і на Ўрале, куды земляробы перасяляліся незалежна ад жадання. У новых населеных пунктах арганізоўвалася інфраструктура, ім вылучалася новая агратэхніка. Падзеі стваралі перадумовы для адмены прыгоннага права.
Мікалай I выяўляў вялікую цікавасць да навінам ў інжынерыі. У 1837 годзе па ініцыятыве цара завяршылася будаўніцтва першай чыгункі, якая злучыла Царскае Сяло і Санкт-Пецярбург. Валодаючы аналітычным мысленнем і пранікнёна, з Мікалай I выкарыстаў для чыгуначных шляхоў каляіну шырэй еўрапейскай. Такім чынам цар прадухіліў рызыка пранікнення варожай тэхнікі углыб Расеі.
Вялікую ролю Мікалай I згуляў у упарадкаваньні фінансавай сістэмы дзяржавы. У 1839 году імператар пачаў рэформу фінансаў, мэтай якой стала адзіная сістэма вылічэння срэбных манет і асігнацый. Змяняецца знешні выгляд капеек, на адным баку якіх цяпер друкуюць ініцыялы кіруючага імператара. Міністэрствам фінансаў быў ініцыяваны абмен каштоўных металаў, наяўных у насельніцтва, на крэдытныя білеты. За 10 гадоў дзяржаўная казна павялічыла рэзерв золата і срэбра.
знешняя палітыка
У знешняй палітыцы цар дамагаўся памяншэння пранікнення ліберальных ідэй у Расію. Мікалай I імкнуўся ўмацаваць становішча дзяржавы на трох напрамках: заходнім, усходнім і паўднёвым. Імператар перарываў ўсе магчымыя паўстання і рэвалюцыйныя бунты на Еўрапейскім кантыненце, пасля чаго стаў па праве можна назваць «жандарам Еўропы».
Услед за Аляксандрам I Мікалай I працягваў паляпшаць адносіны з Прусіяй і Аўстрыяй. Цара неабходна было ўмацаванне ўлады на Каўказе. Усходні пытанне уключаў у сябе адносіны з Асманскай імперыяй, заняпад якой дазваляў змяніць становішча Расіі на Балканах і на заходнім узбярэжжы Чорнага мора.
Вайны і паўстання
На працягу ўсяго тэрміну кіраваньня Мікалай I вёў ваенныя дзеянні за мяжой. Ледзь уступіўшы на царства, імператар вымушаны быў прыняць эстафету Каўказскай вайны, якую пачаў яшчэ яго старэйшы брат. У 1826 году цар развязаў Руска-персідскую кампанію, вынікам якой стала далучэнне Арменіі да Расійскай імперыі.
У 1828 году пачалася Руска-турэцкая вайна. У 1830 годзе расейскія войскі задушылі Польскае паўстанне, якое паўстала пасля шлюбу ў 1829 сёлета Мікалая на Польскае царства. У 1848 ўспыхнула ў Венгрыі паўстанне зноў пагасіла рускае войска.
У 1853 годзе Мікалай I пачаў Крымскую вайну, удзел у якой абярнулася для кіраўніка крахам палітычнай кар'еры. Ня чакаючы таго, што турэцкім войскам з боку Англіі і Францыі будзе аказана дапамога, Мікалай I прайграў ваенную кампанію. Расея страціла ўплыў на Чорным моры, страціўшы магчымыя будаваць і выкарыстоўваць на ўзбярэжжы ваенныя крэпасці.
Асабістае жыццё
Мікалая Паўлавіча з будучай жонкай, Прускай прынцэсай Шарлотай, дачкой Фрыдрыха Вільгельма III, пазнаёміў ў 1815 годзе Аляксандр I. Праз два гады маладыя людзі абвянчаліся, чым замацавалі Расійска-прускі саюз. Перад вяселлем нямецкая прынцэса прыняла праваслаўе, у хрышчэнні атрымала імя Аляксандра Фёдараўна.
За 9 гадоў шлюбу ў сям'і Вялікага князя нарадзіліся першынец Аляксандр і тры дачкі - Марыя, Вольга, Аляксандра. Пасля ўсшэсця на пасад Марыя Фёдараўна падарыла Мікалаю I яшчэ траіх сыноў - Канстанціна, Мікалая, Міхаіла - тым самым забяспечыўшы трон нашчадкамі. З жонкай імператар пражыў у згодзе да самай смерці.
смерць
Сур'ёзна захварэўшы на грып у пачатку 1855 года, Мікалай I мужна супраціўляўся хваробе і, насуперак болю і заняпад сіл, у пачатку лютага выйшаў на ваенных парад без верхняга адзення. Імператар хацеў падтрымаць салдат і афіцэраў, якія ўжо прайгравалі ў Крымскай вайне.
У кінематографе памяць пра эпоху і імператары захаваная больш чым у 33-х фільмах. Вобраз Мікалая I трапіў на экраны яшчэ ў часы нямога кінематографа. У сучасным мастацтве гледачам запомніліся яго киновоплощения ў выкананні акцёраў В. Ліванава, Ю. Багатырова, М. Баярскага, Ю. Якаўлева, М. Башарова.
У 2019 году выйшла гістарычная драма «Саюз Выратавання» рэжысёра Аляксандра Кота, у якой распавядаецца пра падзеі, якія папярэднічалі паўстання дзекабрыстаў. Ролю імператара выканаў Іван Калеснікаў.