Гісторыя персанажа
Персанаж грэцкай міфалогіі, цар Фіваў. Няведаньня забіў ўласнага бацькі і ажаніўся з маці. Асляпіў сябе і пайшоў у выгнанне, калі даведаўся праўду.
Легенда аб Эдып абыгрываецца ў творах многіх антычных аўтараў. Гэты сюжэт можна знайсці ў Гесіёда і Гамера, драматург Эсхіл напісаў трагедыю «Эдып», аднайменная трагедыя ёсць і ў Еўрыпіда. Афінскі трагікаў Сафокл, які жыў і працаваў у V стагоддзі да н.э., стварыў два творы, якія закранаюць гэты сюжэт, - «Эдып у калонію» і «Цар Эдып».
цар Эдып
Біяграфія Эдып трагічная з самага пачатку. Цар Лай, кіраўнік Фіваў, збіраецца ажаніцца на Иокасте. Аракул прадказвае цару, што ад гэтага шлюбу народзіцца сын, які заб'е яго. Брэх ажэніцца на Иокасте насуперак прароцтва, а калі ў царыцы нараджаецца сын, загадвае скалечыць немаўля і кінуць ля падножжа гары.
Немаўля, якому тры дні ад роду, у гарах падбірае пастух-коринфец і адносіць да сябе ў горад. У Карынфе хлопчыка бярэ на выхаванне цар Полиб, дае дзіцяці імя і выхоўвае як уласнага сына.
Ўзмужнеўшы, Эдып адпраўляецца да Дэльфійскаму аракула, ад якога атрымлівае страхавітае прароцтва. Юнаку трэба будзе стаць забойцам бацькі і ажаніцца на маці. Эдып не ведае праўды пра ўласны паходжанні, таму ў страху, што ўчыніў шкоду цара Полибу, да свайго прыёмнага бацькі, пачынае пазбягаць таго, а затым зусім пакідае Карынф і адпраўляецца ў Фівы.
Па дарозе малады Эдып сустракае ўласнай біялагічнага бацькі цара Брэху. Юнак паспрачаўся спачатку з фурманам Брэху, а пасля забіў самога цара, альбо забойства адбылося таму, што Брэх колам наехаў на нагу Эдып.
Сафокл, аўтар трагедыі "Цар Эдып», так апісвае гэтую гісторыю. Недалёка ад Фіваў юнака Эдып ледзь не збівае калясніца. Незнаёмыя юнаку чацвёра коннікаў прымаюцца абражаць і зьбіваць героя. Завязваецца бойка, з якой Эдып выходзіць пераможцам, забіўшы траіх, а заадно старога, які сядзеў у калясьніцы. Гэтым старым быў цар Лай. У Фівах ж лічаць, што Брэх упаў ад рук разбойнікаў.
Так ці інакш, Эдып не ведаў, хто стаў яго ахвярай. Здзейсніўшы забойства, юнак абмыўся ў крыніцы і адправіўся далей.
Фівы тым часам тэрарызуе Сфінкс - пачвара з целам льва, крыламі арла і галавой жанчыны. Эдып пазбаўляе Фівы ад монстра, і за гэта фиванцы робяць юнака царом. Герой ажэніцца на ўдаве цара Брэху Иокасте, якая даводзіцца яму маці, пра што пакуль ніхто не ведае. Иокаста нараджае ад яго дзяцей - двух сыноў і дзвюх дачок.
Багі, якія лепей за людзей дасведчаныя аб тым, што адбылося, злаваліся. Яны насылаюць на Фівы мор. Забойца Брэху па волі багоў павінен быць выгнаны з Фіваў, толькі тады мор спыніцца. Калі ўсплывае ісціна, царыца Иокаста вешаецца, а Эдып ў жаху асляпляе сябе.
Цар пакідае Фівы і адпраўляецца ў выгнанне. Эдып суправаджае дачка Антыгона. Героі доўга вандруюць, пакуль недалёка ад Афін, у калоніі, Эдып не памірае ў сьвятыню Эрын - багінь помсты.
Пра падзеі, якія адбыліся пасля выгнання сляпога Эдып з Фіваў, апавядаецца ў трагедыі Сафокла «Эдып у калонію». Тут галоўнымі дзеючымі асобамі сталі сам Эдып і яго дачка Антыгона, а таксама кіраўнік Афін герой Тесей і другая дачка Эдып - Исмена.
Галоўная думка трагедыі - няздольнасць смяротнага пазбегнуць наканаваным лёсу.
экранізацыі
Італьянскі рэжысёр П'ер Паола Пазаліні экранізаваў трагедыю Сафокла ў 1967 годзе. У фільме «Цар Эдып» ролю Эдып сыграў акцёр Франка Чыта.
Якія адбываюцца ў фільме падзеі падзеленыя на дзве сюжэтныя лініі, якія перацякаюць адна ў іншую. Першая разгортваецца ў Старажытнай Грэцыі, другая - у Італіі ХХ стагоддзя. У «сучаснай» часткі фільма бацька раўнуе жонку да нованароджанаму сыну, выносіць дзіцяці і пакідае на волю лёсу ў пустыні. З гэтага моманту пачынаецца "антычная» частка, дзе з некаторымі зменамі прайграваецца сюжэт класічнай трагедыі Сафокла.
Выратаванага ад смерці хлопчыка усынаўляе бяздзетная пара кіраўнікоў Карынфа, і ён выхоўваецца пры царскім двары як іх уласны сын. Стаўшы юнакоў, Эдып атрымлівае ад аракула прароцтва, якое абвяшчае, што герой заб'е бацькі і возьме ў жонкі маці. Хлопец не ведае пра тое, што усыноўлены, і пакідае Карынф у страху, што прароцтва можа спраўдзіцца.
Юнак ідзе ў Фівы і па дарозе ўступае ў сварку з нейкім чалавекам, якога ў выніку забівае. Гэты чалавек - цар Лай, біялагічны бацька юнака. Пазней герой сам становіцца царом Фіваў і ажэніцца на ўдаве Брэху - уласнай маці. Такім чынам прароцтва, ад якога юнак спрабаваў уцячы, спраўджваецца. Калі ўсплывае праўда, царыца Фіваў рукі на сябе, а Эдып ў жаху выколваюць сабе вочы. Дзеянне зноў пераносіцца ў Італію ХХ стагоддзя, дзе аслеплы герой вяртаецца ў месца, дзе нарадзіўся.
Персанаж з'яўляецца ў эксперыментальным чорна-белым фільме Жана Кокто «Завяшчанне Орфея», які выйшаў у 1960 годзе. Ролю Эдып там выконвае акцёр Жан Марэ.
Жан Кокто паклаў сюжэт Сафокла ў аснову уласнай п'есы «Эдып-цар». Па лібрэта Кокто кампазітар Ігар Стравінскі пазней стварыў оперу-араторыю «Цар Эдып». Прэм'ера оперы прайшла ў 1927 годзе ў парыжскім Тэатры дэ ла Віль. Опера "Цар Эдып» у пастаноўцы Марыінскага тэатра доўжыцца 45 хвілін і ўпершыню была прадстаўленая публіцы ў 2003 годзе.
У 20-ыя гады ХХ стагоддзя была створана яшчэ адна опера на гэты сюжэт - "Цар Эдып» ад кампазітара Руджеро Леонкавалло, якая з поспехам ставілася ў Чыкага і Нью-Ёрку.