біяграфія
Генрых Ягада - чалавек, аднаго імя якога ў сярэдзіне 30-х гадоў XX стагоддзя баяліся як сопартийцы ў верхавіне ўлады, так і звычайныя людзі. Ён заснаваў ГУЛАГ, які стаў сімвалам рэпрэсіўнай сістэмы, і заклаў падмурак для будучых масавых распраў над непажаданымі. Аднак ні заслугі перад Партыяй, ні высокі чын не выратавалі наркама ад спароджанага ім жа самім малоха таталітарызму.Дзяцінства і юнацтва
Энох Гершенович Ягада - такое сапраўднае імя наркама - нарадзіўся 7 лістапада 1891 года ў расійскім горадзе Рыбінску. За год да нараджэння хлопчыка сям'я пераехала туды з Сімбірска (сёння горад называецца Ульянаўскай), каб у 1896 году вярнуцца назад. Сям'я Ягады была яўрэйскай і, па традыцыі тых часоў, шматдзетнай - акрамя Генрыха у бацькоў было яшчэ 2 сына і 5 дачок.
У Сімбірске Ягады пражылі нядоўга і не пазней 1902 года перабраліся ў Ніжні Ноўгарад. Герш Ягада працаваў ювелірам (па іншых звестках - друкаром-гравёрам), маці сямейства, цяжарам 8 дзецьмі, была хатняй гаспадыняй. Генрых, скончыўшы школу, уладкаваўся на працу статыстыкай.
Калі пачалася Першая сусветная вайна, Ягаду прызвалі на фронт, дзе ён праслужыў спачатку радавым, а затым яфрэйтарам да канца 1916 года. Атрымаўшы раненне, дэмабілізаваўся і зноў уладкаваўся працаваць у рабочую касу, пазней - у аддзел статыстыкі Саюза гарадоў.
Рэвалюцыя і палітычная дзейнасць
Рэвалюцыйныя ідэі былі ўласцівы ўсёй сям'і Генрыха, так што да іх ён далучыўся яшчэ ў маладосці. Бацька яшчэ ў 1904 годзе даў згоду на размяшчэнне ў кватэры ягад падпольнай друкарні, а будучы кіраўнік НКУС актыўна ўдзельнічаў у яе працы.Ўцягнутасць сыноў у справу рэвалюцыі ў 1905 году прынесла ў сям'ю гора - падчас паўстання ў Сормово быў забіты 15-гадовы Міхаіл Ягада, старэйшы брат Генрыха. У 1907-м у сур'ёзныя гульні увязаўся і сам юнак: па звестках Маскоўскага ахоўнага аддзялення, ён уваходзіў у склад анарха-камуністаў Ніжняга Ноўгарада. Прычым задачу Генрыху далі сур'ёзную - выйсці на маскоўскіх таварышаў па перакананнях для далейшага планавання рабавання банка.
У 1912 году Ягада быў затрыманы ў Маскве з-за праблемнай нацыянальнасці. Юнак жыў у горадзе па падробленым пашпарце, тады як габрэям жыць у былой сталіцы забаранялася - асобы іудзейскага веравызнання за рэдкімі выключэннямі мелі права сяліцца толькі ў рысах аселасці. Невядома, што менавіта насцярожыла жандараў, але, магчыма, гэта была знешнасць Генрыха - з фота таго перыяду на нашчадкаў глядзіць класічны габрэйскі юнак.
У працэсе разглядаў была атрымана інфармацыя аб рэвалюцыйных сувязях Ягады, і яго на 2 гады адправілі ў ссылку ў Сімбірск, але пазней з прычыны амністыі тэрмін скарацілі да года. Вярнуўшыся дадому, Ягада перайшоў у праваслаўе і дзякуючы гэтаму атрымаў магчымасць жыць у сталіцы дарэвалюцыйнай Расіі, Петраградзе.
Калі ў 1917 годзе ў горадзе пачалася рэвалюцыя, Генрых стаў яе актыўным удзельнікам, а таксама на працягу года працаваў рэдактарам газеты «Вясковая бяднота». Калі менавіта Ягада ўступіў у Партыю, дакладна не вядома. Сам ён у аўтабіяграфіі паказаў 1907 год, але па звестках яго намесніка, Меера Трилиссера, гэта адбылося толькі ў 1917-м.
Палітычная кар'ера рэвалюцыянера хутка пайшла ў гару. Пачаўшы з працы ў ЧК Петраграда, ужо ў 1919-м ён служыў у Вышэйшай ваеннай інспекцыі РККА. Там Ягада быў заўважаны Феліксам Дзяржынскім і пераведзены ў Маскву, у Народны камісарыят знешняга гандлю.
Наступным у біяграфіі месцам службы стаў асобы аддзел ВЧК, а з 1920 году Генрых Рыгоравіч з'яўляўся членам калегіі Дзяржаўнага палітычнага ўпраўлення. Праз 3 гады даслужыўся да 2-га намесніка старшыні ОГПУ, а пасля смерці Дзяржынскага заняў пост які змяніў яго Вячаслава Мянжынскага і стаў начальнікам Сакрэтна-аператыўнага кіравання.
У перыяд барацьбы ўнутры партыі Ягада выступаў на баку Іосіфа Сталіна і ў кастрычніку 1927 года быў кіраўніком разгону антысталінскія дэманстрацый. У пачатку 1930-х Генрых Рыгоравіч пачаў курыраваць будаўніцтва Беломорканала, якое пераважна вялося сіламі зняволеных ГУЛАГа, таксама створанага дзякуючы намаганням Ягады. Зняволеныя склалі пра яго песню (невядома, па добрай волі ці ў пазбяганне чарговых рэпрэсіяў) са словамі:
«Сам Ягада вядзе нас і вучыць, было зоркае вока яго, моцная рука!».Тым часам паплечнікі па партыі ацэньвалі працы калегі інакш, пусціўшы ў ход прыпеўку
«Ты не балюча казырыліся,Камуніст без года.
Хутка пыху з цябе саб'е
Геничка Ягада »
У 1933 году Генрых Рыгоравіч ўшчыльную заняўся пытаннямі арыштаў і пошукаў шкоднікаў ў наркамат СССР. Па справах, у распрацоўцы якіх ён удзельнічаў, было арыштавана каля 100 аграрыяў, 40 з іх расстралялі. Па пытаннях шпіянажу з 23 арыштаваных да вышэйшай меры быў прысуджаны 21 чалавек.
Ужо тады асуджаныя намы наркама земляробства пісалі Сталіну з лагераў, што Ягада вёў сьледзтва з прымяненнем незаконных метадаў. Пра тое ж згадваў у лістах ацалелыя ў паляванні за шпіёнамі Аляксандр Ревис. Справа магла пайсці ў ход - Камісія Палітбюро прызнала прэтэнзіі адпавядаюць рэальнасці. Аднак пасля забойства Сяргея Кірава гэтым пытаннем больш ніхто не займаўся, а Генрых Рыгоравіч ў 1934 годзе стаў сябрам ЦК ВКП (б).
Калі ў 1934 годзе стварылі НКВД, наркамам унутраных спраў СССР прызначылі Ягаду, які ў той час нечакана пачаў прытрымлівацца гуманістычнага светапогляду і заяўляў, што прыйшоў час спыніць расстрэлы. Зрэшты, гэта не перашкодзіла Генрыху стаць адным з арганізатараў працэсаў па забойстве Кірава - выбару ў наркама не было, на гэтым настойваў асабіста таварыш Сталін.
У 1935 году Ягада атрымаў званне генеральнага камісара дзяржбяспекі, а пазней кіраваў працэсам супраць Льва Каменева і Рыгора Зіноўева. Аднак наркам ў пытаннях ўнутрыпартыйнай барацьбы стаяў на пазіцыях, блізкіх да меркаванняў Мікалая Бухарына і Аляксея Рыкава. Гэта было неасцярожна - Сталін лічыў гэтых дваіх небяспечнымі для сябе, мужчына страціў давер вялікага Правадыра.
Спачатку Генрыха Рыгоравіча ў 1936 годзе знялі з пасады і зрабілі наркамам сувязі, затым пазбавілі і гэтай пасады, а таксама выключылі з ВКП (б). Канец Ягады стаў пытаннем часу.
Арышт і судовы разгляд
4 красавіка 1937 года Генрыха Ягаду арыштавалі па абвінавачванні ў антыдзяржаўнай дзейнасці і крымінальных злачынствах. Затым паставілі ў віну сувязі са Львом Троцкім, Мікалаем Бухарыным і Аляксеем Рыкаў, таксама арыштаваным па справе аб трацкісцка-фашысцкім змову ў наркамаце ўнутраных спраў.
У ходзе Трэцяга Маскоўскага працэсу Ягада катэгарычна адмаўляў яшчэ аднаго разумнай злачынства - шпіянаж, аднак прызнаўся, што прыкрываў удзельнікаў змовы і прызнаў сябе здраднікам Радзімы.
расстрэл
13 сакавіка 1937 года Генрыху ягаду вынеслі прысуд: смяротнае пакаранне праз расстрэл. У дарэмнай спробе выратаваць жыццё асуджаны маліў Сталіна аб памілаванні, але прашэнне было адхілена. 15 сакавіка 1938 года Генрых Рыгоравіч Ягада быў пакараны ў Лубянскай турме. Прычынай смерці, відавочна, стала кулявое раненне.У пасмяротнай рэабілітацыі ягаду было адмоўлена - Вярхоўны Суд Расійскай Федэрацыі канчаткова пастанавіў гэта 2 красавіка 2015 года. Праваабаронцы рашэнне падтрымалі - было б дзіўна рэабілітаваць чалавека, на чыім сумленьні ініцыяцыя працэсу рэпрэсій.
Асабістае жыццё
Генрых Ягада быў жанаты на траюраднай пляменніцы Ідзе Авербах, у 1929 году нарадзіўся сын Генрых (Гарык). Жонка першага наркама НКВД была юрыстам і, пакуль муж быў у міласьці ў Сталіна, працавала ў пракуратуры.
Пасля арышту і расстрэлу Ягады жанчына падзяліла лёс многіх сваякоў рэпрэсаваных: спачатку была на 5 гадоў сасланая ў Оренбург, затым, пасля перагляду справы, адпраўлена ў Темниковский канцлагер, а ў чэрвені 1938-го расстраляная. У адрозненне ад мужа Іду Авербах пасмяротна рэабілітавалі.
Сын Гарык узяў прозвішча маці, каб пазбегнуць пераследу. Пасля смерці бацькоў выхоўваўся ў дзіцячым доме, у 1949 годзе трапіў у лагер, адкуль вызваліўся ўжо пасля смерці Сталіна. У цэлым пасля расстрэлу наркама ад рэпрэсій пацярпелі 15 яго сваякоў.
Маюцца звесткі, што ў асабістым жыцці Ягада сябе не абмяжоўваў і меў мноства палюбоўніц. У іх лік ўваходзіла і Надзея Пешкова, нявестка Максіма Горкага, з якім Генрых Рыгоравіч сябраваў яшчэ з дарэвалюцыйных часоў.
Акрамя гэтага, у наркама былі спецыфічныя калекцыйныя інтарэсы - пры вобшуку ў Ягады было канфіскавана самавітае колькасць парнаграфічных матэрыялаў.
Што тычыцца знешнасці наркама, то ў Інтэрнэце ёсць звесткі пра незвычайна малым росце Генрыха - 146 см. Аднак з фактамі гэтая інфармацыя разыходзіцца. На фота з будоўлі канала Масква-Волга Ягада стаіць побач з Мікітам Хрушчовым, а яго рост складаў каля 160 см. Відаць, што Генрых Рыгоравіч вышэй Хрушчова, і гэта дазваляе зрабіць выснову, што сапраўдны рост Ягады хутчэй бліжэй да 170 см.
Падрабязней даведацца аб першым наркаме НКВД можна з дакументальных фільмаў «Адмысловая тэчка. Гаспадар Лубянкі: Генрых Ягада »,« Таямніцы стагоддзя. Генрых Ягада: Падзенне маршала Лубянкі »і прысвечанай яму 34-й серыі« Гістарычных хронік з Мікалаем Сванідзэ ».
ўзнагароды
- 1922 - Знак "Ганаровы работнік ВЧК-ГПУ (V)"
- 1927 - "Ордэн Чырвонага Сцяга"
- 1930 - "Ордэн Чырвонага Сцяга"
- 1932 - "Ордэн Працоўнага Чырвонага Знамини РСФСР"
- 1932 - Знак "Ганаровы работнік ВЧК-ГПУ (XV)"
- 1933 - Знак "Ганаровы работнік РКМ"
- 1933 - "Ордэн Леніна"