біяграфія
Адзін з першых тэатральных рэжысёраў-авангардыстаў Савецкага Саюза, які рызыкнуў выкарыстоўваць у сцэнічным мастацтве метад гратэску і які стварыў наватарскую акцёрскую сістэму, якая называецца «біямеханіка». Усевалад Мейерхольд і сёння застаецца прыкладам для кіно-і тэатральнай эліты, не жадаючай змяшчацца сваю творчасць у звыклыя рамкі.
На думку Яўгена Вахтангава, Мейерхольд «даў карані тэатру будучыні». Пры жыцці яго называлі Майстар і Чараўнік тэатра. Але дзеля справядлівасці не варта забываць, што ў мэтра хапала і крытыкаў. Паважаны ў тэатральным свеце Неміровіч-Данчанка глядзеў на эксперыменты і творчыя патугі маладога калегі са скепсісам.
Дзяцінства і юнацтва
Нарадзіўся Карл Казімір Тэадор Майергольд - так гучыць дадзенае рэжысёру пры нараджэнні імя - у шматдзетнай сям'і вінароба Эмілія Майергольда. Завод прыносіў сямейства этнічных немцаў-лютэранаў дастатак, але не шчасце. Альвина Данілаўна, мама Мейерхольда, нарадзіўшы восьмага і апошняга дзіцяці - сына Карла, пакутавала ад дэспатычнага характару мужа і яго здрад, якіх той не хаваў.
Дзяцінства і юнацтва Мейерхольда прайшлі ў Пензе. Тут і сёння захаваўся будынак 2-й гімназіі, дзе атрымліваў веды рэжысёр. Вучыўся Карл дрэнна, яго тройчы пакідалі на другі год. Замест 8 гадоў сын винозаводчика грыз граніт навукі 11. Адзінай аддушынай для юнака былі пакліканыя вечара, якія ладзіла мама для творчай эліты горада. Першыя тэатралізаваныя пастаноўкі Карл ўбачыў на хатняй сцэне.
Далейшая біяграфія Карла мільгае цікавымі фактамі. Першы аматарскі спектакль ён паставіў у 18 гадоў. Дзень прэм'еры апынуўся і радасным, і прыкрае: 14 февраля 1892 года стартавала творчая біяграфія Мейерхольда, але гэты ж дзень апынуўся апошнім у жыцці кіраўніка сямейства. Адмяняць прэм'еру з-за які памірае бацькі сын і не падумаў.
У 21 год малады чалавек канчаткова парваў з мінулым, прыняўшы праваслаўе і змяніўшы імя на тое, пад якім яго ведаюць сёння мільёны. Усеваладам ён стаў, аддаўшы даніну захаплення любімаму Гаршину.
У 1895 году Усевалад Мейерхольд адправіўся ў Маскву і паступіў ва ўніверсітэт, выбраўшы юрыспрудэнцыю. Ужо праз год ён зразумеў, што хітраспляценні законаў яго стамляюць, і кінуў вну.
Іспыты ў музычна-драматычным вучылішча, адкрытым пры сталічнай філармоніі, Усевалад вытрымаў з бляскам: экзаменатары, здзіўленыя талентам і тэмпераментам Пензенскай самародка, залічылі яго на 2-й курс.
тэатр
Усевалад Мейерхольд "захварэў" тэатрам не толькі дзякуючы маці - велізарнае ўражанне на юнака вырабіў спектакль «Атэла», пастаўлены Канстанцінам Станіслаўскім. Рэжысёр стаў кумірам Усевалада на ўсё жыццё.
У студэнцкія гады на таленавітага пензенца паўплываў Уладзімір Неміровіч-Данчанка, які адзначыў тэмпераментнага студэнта. Педагог падзяліўся з вучнем планамі аб стварэнні новага тэатра ў сталіцы, на сцэну якога збіраўся вывесці сваіх падапечных.
Скончыўшы вучылішча, Усевалад Мейерхольд ўліўся ў трупу МХТ. Рэжысёр даверыў яму ролі Гамлета, Васіля Шуйскага, цара Іаана. На падмостках ставіліся творы Шэкспіра і Чэхава. Ўчорашні студэнт спачатку захоплена гуляў, бліскуча ужывую ў вобразы рознапланавых герояў, але запала хапіла толькі на 4 сезона.
Сыход з МХТ акцёр патлумачыў иссякшим натхненнем, але біёграфы называюць яшчэ адну прычыну: Неміровіч-Данчанка не ўвёў Меерхольда ў круг пайшчыкаў новага тэатра. Ды і да самога артысту астудзеў, убачыўшы ў ягонай манеры гульні бязладдзе і сумятню.
Пакрыўджаны Усевалад пакінуў МХТ з калегам Аляксандрам Кошеверовым. Акцёры адправіліся ў глыбінку - Херсон, дзе арганізавалі свой тэатр.
У правінцыі працу стварэння Мейерхольда прынялі халаднавата, але знайшліся і прыхільнікі. Тэатральны сезон стартаваў у верасні 1902 года.
Спачатку спектаклі здаваліся «спісанымі» з пастановак МХТ, але неўзабаве ўважлівыя гледачы адзначылі «почырк» рэжысёра. Усевалад Мейерхольд, у адрозненне ад свайго куміра Станіслаўскага, паставіў акцэнт не на псіхалагізму і ўнутранай напоўненасці гульні, а на пластыцы, відовішчнасці.
Станіслаўскі, які пачуў пра поспех Меерхольда ў Херсоне, прапанаваў маладому калегу вярнуцца ў сталіцу і далучыцца да трупы адукаванага на аснове МХТ тэатра, узначаленага ім і Неміровіча-Данчанкі. Усевалад тут жа пагадзіўся і прымчаўся ў Маскву.
Аднак на сталічных падмостках Усевалад Мейерхольд паставіў толькі 3 спектакля. І калі Станіслаўскі прыняў наватарства калегі задуменна, то Неміровіч-Данчанка не шкадаваў сарказму. У 1905 году рэжысёру прыйшлося вярнуцца ў Херсон.
Поспех ізноў усміхнулася Меерхольда: праз год ён ужо працаваў у Санкт-Пецярбургу, куды яго паклікала прыма Вера Камісаржэўскай. Па пратэкцыі знакамітай актрысы рэжысёр узначаліў тэатр на афіцэрскія і за сезон прадставіў гледачам 13 пастановак. Тут авангардызм прынялі захоплена.
У 1908-м спектаклі эпатажнага Усевалада Меерхольда ставілі нават на падмостках тэатра, да нядаўніх часоў лічыўся самым кансерватыўным - Александрынскім.
Прэм'ера апошняга дарэвалюцыйнага спектакля Мейерхольда прайшла ў лютым пераломнага 1917-го. Мэтр паставіў Лермантаўска «Маскарад».
Рэвалюцыю 43-гадовы Усевалад Мейерхольд прыняў захоплена. «Бацька новага тэатра», як яго называлі, ахвотна супрацоўнічаў з новай уладай і без прамаруджання стаў членам ВКПБ.
На сцэне ішла «Містэрыя-буф» Уладзіміра Маякоўскага, дэкарацыі якой намаляваў Казімір Малевіч. Разам з Маякоўскім, Аляксандрам Блокам, Натанам Альтману і іншымі прадстаўнікамі культурнай эліты Мейерхольд адкрыта заявіў аб сімпатыях рэвалюцыйным ідэям і новым правадырам.
У 1920-м у сталіцы адкрыў дзверы Дзяржаўны тэатр, які атрымаў імя рэжысёра. Скарочана ён называўся гасцей. На яго падмостках ішлі спектаклі па творах якія прынялі новы парадак аўтараў - Юрыя Олеша, Іллі Эрэнбурга, Мікалая Эрдмана і, вядома ж, Маякоўскага.
Прымай тэатра стала Зінаіда Райх, якая пацясніла зорку Марыю Бабанава. З-за вострых канфліктаў з фаварыткай рэжысёра Бабанава, а разам з ёй траціну трупы пакінулі тэатр. Справа была не толькі ў Райх - стромкім і дэспатычным характарам адрозніваўся і сам Мейерхольд, якая спыняе на сцэне любую волю і не пацярпеў чужога меркавання.
Ёсць здагадкі, што Аляксей Талстой, ствараючы сваю знакамітую казачную гісторыю пра Бураціна, бачыў прататыпам Карабаса-Барабаса менавіта Мейерхольда, для якога артысты з'яўляліся марыянеткамі. Правобразам ж добрага Папы Карла лічаць Станіслаўскага.
Усевалад Эмильевич паспрабаваў сілы і ў кінематографе. На яго рахунку 3 фільма, у якіх ён праявіў сябе як рэжысёр і акцёр. У стужцы «Партрэт Дорiана Грэючы» ён сыграў Лорда Генры.
Лаяльнасць да ўлады не стала «ахоўнай граматай» для мэтра - у сярэдзіне 1930-х над яго галавой згусцелі хмары. Аб сваім лёсе ён здагадваўся, але магчымасцю эміграваць не скарыстаўся, адмовіўшыся застацца ў Парыжы падчас паездкі.
Узімку 1936 гады газета «Праўда» апублікавала артыкул пад назвай «Бязладдзе замест музыкі». Крытыкавалася опера "Лэдзі Макбет Мцэнскага павета», пастаўленая Дзмітрыем Шастаковічам, а разам з ёй эстэцтва і «лявацкай мастацтва», нібыта Якое адмаўляла прастату і рэалізм. І ўсё гэта аўтар назваў «мейерхольдовщиной».
Летам таго ж года званні народных артыстаў СССР прысвоілі Станіслаўскаму, Неміровіча-Данчанкі, Качалава, Масквіну. У пераліку узнагароджаных Мейерхольда не аказалася. Рэжысёр рынуўся даказваць, што ён «свой», што па-ранейшаму лаяльны да ўлады. На падмостках ішлі спектаклі аб калгаснай вёсцы, апяваліся новыя героі.
Аднак цуду не здарылася: у студзені 1938-го Госцем зачынілі. Ад апальнага і беспрацоўнага рэжысёра адвярнуліся ўсе, хто раней хваліў яго і ганарыўся асабістым знаёмствам. Ранейшымі засталіся адносіны з Барысам Пастарнакам, некалькімі артыстамі і пісьменнікамі.
У траўні руку дапамогі Усеваладу Меерхольда працягнуў Станіслаўскі, прызначыўшы рэжысёрам, які ён узначальвае Опернага тэатра.
Смерць настаўнікі і куміра ў пачатку жніўня Мейерхольд ўспрыняў як асабістую драму і знак бяды. У чэрвені 1939-га яго арыштавалі.
Асабістае жыццё
Першая жонка Вольга Мунт - школьная каханне Усевалада Эмильевича, на якой ён ажаніўся насуперак волі маці на 1-м курсе універсітэта - падарыла мужу траіх дачок. Муж і жонка жылі ў сталіцы, у доме на Новинском бульвары.
З былой жонкай Сяргея Ясеніна Зінаідай Райх мэтр пазнаёміўся ў Наркамасветы, дзе яна працавала сакратаркай. Запрасіў прыгажуню стаць студэнткай тэатральнай майстэрні, якой кіраваў.
Вольга Мунт паставілася да маладой жанчыне, у якой на руках засталіся двое маленькіх дзяцей Ясеніна, са спачуваннем, цёпла прыняла ў сваім доме. Улетку 1922-го Мунт з дзецьмі адправілася на поўдзень. Калі вярнулася з адпачынку, убачыла, што ў доме абгрунтавалася Райх. Вользе давялося шукаць новае жыллё.
Пазней дачка Зінаіды Райх - Таццяна Ясеніна - у сваіх мемуарах адкрыта напісала, што любові да айчыма маці не выпрабоўвала. Пагаворвалі, што саюз з тэатральным мэтрам, што кіраваў уласным тэатрам, адкрываў жанчыне дзверы ў свет багемы.
Праз 5-6 гадоў Райх стала прымай тэатра. Але жыццё мужа і жонкі цяжка назваць шчаснай: на людзях яны гулялі ідэальную пару, але за зачыненымі дзвярыма бушавалі шэкспіраўскія страсці.
смерць
Зінаіду Райх жорстка забілі праз 25 дзён пасля арышту Меерхольда. Злачынцы праніклі праз акно і нанеслі жанчыне 17 нажавых ран.
Па адным здагадках, у дом забраліся рабаўнікі, убачыўшы якіх, жанчына пачала нема крычаць. Па іншых - забойства замаскіравалі пад рабаванне. Нібыта так НКВД адпомсціў Райх за тое, што падчас арышту мужа яна абвінаваціла ўлады ў забойстве Ясеніна.
Усевалад Мейерхольд перажыў жонку: пасля жорсткіх катаванняў у Бутырскай турме яго абвінавацілі ў працы на японскую выведку. У лютым 1940-га яго расстралялі ў адным з падвалаў Лубянкі. Прах пахавалі ў агульнай магіле ў Данскога манастыра.
Па іншых звестках, прычынай смерці рэжысёра стала утапленне ў бочцы з брудам. Перад гэтым Мейерхольда, што адмовіліся ад паклёпам на калегаў, зламалі пальцы на руках. На які захаваўся турэмным фота бачна, як пастарэў і асунуўся Усевалад Эмильевич ў турэмных засценках.
Ўнучка Мейерхольда, Марыя Валент, у сярэдзіне 1950-х ўстанавіла на магіле Зінаіды Райх на Ваганькаўскіх могілках агульны помнік, на якім выбіта імя дзеда. У тым жа 1956 м яна дамаглася рэабілітацыі рэжысёра. Пра месца яго пахавання Валенція даведалася толькі ў 1987 годзе.
У сярэдзіне 1980-х на радзіме мэтра адкрылі Цэнтр тэатральнага мастацтва, названы «Домам Мейерхольда».
тэатральныя работы
- <br> 1906 - «Балаганчык»
- 1917 - «Маскарад»
- 1918 - «Містэрыя-Буф»
- 1921 - «Саюз моладзі»
- 1922 - «Вялікадушным раганосец»
- 1922 - «Смерць Тарэлкіным»
- 1924 - «Настаўнік бабусі»
- 1926 - «Рычи, Кітай»
- 1929 г. - «Клоп»
- 1930 - «Лазня»
- 1931 - «Апошні рашучы»
- 1933 - «Уступленне»
- 1934 «Дама з камеліямі»
- Кастрычніка 1935 - «33 непрытомнасці»
- Кастрычніка 1935 - «Каменны госць»