біяграфія
Генерал Аляксей Шчарбатаў амаль усё жыццё аддаў ваеннай службе, а апошнія 5 гадоў кар'еры прысвяціў пасады маскоўскага кіраўніка горада, змяніўшы на пасадзе Дзмітрыя Галіцына. Сёння яго подзвігі апісваюцца ў школьных падручніках, а біяграфію выкладаюць аўтары шматлікіх твораў, і гэта нядзіўна, бо князь унёс вялікі ўклад у гісторыю развіцця Расіі.Дзяцінства і юнацтва
Аляксей нарадзіўся зімой 1776 года, яго маці была князёўна Настасся Далгарукі, а бацькам - князь Рыгор Шчарбатаў.
Будучыня хлопчыка было наканавана мне з ранніх гадоў, а 6-й яго залічылі ў Сямёнаўскі полк Расійскай імператарскай гвардыі фурьером, да 16 гадоў Шчарбатаў ўжо насіў званне прапаршчыка, да 23 быў прызначаны палкоўнікам, а яшчэ праз год - генерал-маёрам. Праўда, у гэтым званні малады чалавек прабыў нядоўга і ўжо праз 4 гады сышоў у адстаўку па сямейных абставінах.
ваенная служба
Зноў ваенная служба ўвайшла ў жыццё Шчарбатава ў 1805 годзе, ён вярнуўся і адразу стаў ўзначальваць Кастрамской мушкетерской полк. У любых баях Аляксей не губляў гонару і годнасці, пачаўшы службу пры кіраванні Паўла I, Шчарбатаў зрабіў выдатную кар'еру. Ня менш яму меў ласку і Аляксандр I, які ў апошнія гады царства вырабіў афіцэра ў генералы ад інфантэрыі. У гады Айчыннай вайны і ў замежных паходах Аляксей адважна ваяваў разам са сваім палком.
У 1807 годзе, маючы ў распараджэнні рэзервовую брыгаду, Шчарбатаў адправіўся ў Данцыг, на падмогу рускім войскам. А калі Напалеон прапанаваў ім ганаровую капітуляцыю, генерал адмовіўся, аддаючы перавагу змагацца да апошняга. Праз 2 месяцы ён трапіў у палон да суперніка і толькі ў ліпені вярнуўся на радзіму (пасля падпісання Тыльзіцкага свету).
На наступны год адважны афіцэр трапіў у склад Дунайскай арміі і 2 гады ваяваў з Асманскай імперыяй, дзе атрымаў цяжкае раненне, а пасля лячэння зноў вярнуўся на службу.
Пасля Аляксей Рыгоравіч ўзначальваў пяхотную дывізію Обсервационной арміі, ваяваў пад Брэст-Літоўскім і Кобрынам, у ваколіцах Барысава і ў іншых месцах, змагаўся з польскімі паўстанцамі, удзельнічаў у захопе Варшавы.
У 1835-м яму прызначылі поўную пенсію і адправілі ў адстаўку па здароўі, а праз 4 гады ён зноў вярнуўся, атрымаўшы ў камандаванне Кастрамской егерскі полк. У 1844-м Шчарбатаў заняў пасаду маскоўскага ваеннага генерал-губернатара, на якой прабыў 5 гадоў.
Асабістае жыццё
Доўгі час Аляксей Рыгоравіч хадзіў у халасцяках, але падчас маскоўскага водпуску 1809 года сустрэў каханне. Гэта была князёўна Кацярына Вяземская, прыходзячы далёкай сваячкай Шчарбатава. Амаль адразу пасля знаёмства князь прапанаваў выбранніцы руку і сэрца, на што яна адказала згодай.
Вяселле згулялі праз 2 тыдні і адправіліся ў горад Янаў, дзе грунтаваўся полк Шчарбатава. Разам з мужам яна прайшла праз усю Расію, нягледзячы на адсутнасць выгод і годнага князёўны жылля для начлегу. У далейшым пары часта даводзілася расставацца з-за службы Аляксея, але як толькі гэта станавілася магчымым, жонка iшла следам.
Гэта здарылася і летам 1809 г. яна прыехала да мужа ў Бохня, да таго часу муж і жонка ўжо чакалі першынца. Цяжарнасць каханай надавала князю пачуццё дабрабыту, іх асабістае жыццё працякала мерна і спакойна. Вольны ад службы Шчарбатава час яны бавілі за шпацырамі, абедалі з афіцэрамі палка, наведвалі мясцовыя руднікі, саляныя шахты, аглядалі сядзібы і замкі.
Да Новага года пара Шчарбатава вярнулася з Бохня ў Маскву, але радасць ад сустрэчы з роднымі доўжылася нядоўга. За 2 дні да свята княгіня стала скардзіцца на моцную зубную боль, якая некалькі дзён не давала ёй спакою. Неўзабаве ў жанчыны паднялася высокая тэмпература, пару дзён яна правяла ў трызненні, а 3 студзеня Кацярына памерла. Для Аляксея гэта стала велізарнай трагедыяй, у адзін дзень ён страціў жонку і ненароджаных дзіцяці.
У другі раз ажаніцца Шчарбатаў рашыўся толькі праз 7 гадоў, ў 1817-м яго жонкай стала статс-дама Соф'я Апраксін, прыходзячы унучкай фельдмаршалу Сцяпану Апраксін.
У гэтым шлюбе нарадзіліся шасцёра дзяцей. Першай з'явілася дачка Кацярына, якая выйшла замуж за члена Дзяржаўнага савета Іларыёна Васільчыкава. Праз год жонка падарыла Шчарбатава сына Рыгора, а яшчэ праз 3 гады - дачка Вольгу (выйшла замуж за князя Сяргея Галіцына). Сярод малодшых дзяцей Аляксея Рыгоравіча былі сыны Барыс, Уладзімір і Аляксандр.
паўстанне дзекабрыстаў
Аб паўстанні дзекабрыстаў, якія выступалі супраць праўлення імперыяй Мікалаем I і прыняцця ім прысягі ў 1825 годзе, здагадваліся многія. Аднак імператар не ведаў дакладна, якіх маштабаў дасягнуў змова. З яго прыходам на трон лёс Аляксея Рыгоравіча таксама апынулася пад пагрозай, і таму была сур'ёзная прычына.
У перыяд спробы зьвяржэньня дзеючай улады салдаты і афіцэры Шчарбатава знаходзіліся ў Кіеве, і калі ўслед за дзекабрыстамі паўстаў Чарнігаўскі полк, генерал мог без працы падавіць яго мяцеж, але не стаў гэтага рабіць.
Многія лічылі, што калі б Аляксей Рыгоравіч падтрымаў мяцежнікаў, то гісторыя Расеі магла б быць іншай. Безумоўна, ён ведаў аб рыхтуецца змову, а калі галоўныя арганізатары тайнага грамадства наўпрост пыталіся ў яго парады, атрымлівалі ад генерала неадназначны адказ. На думку Шчарбатава, план дзекабрыстаў першапачаткова быў правальным, так як ён разумеў, што проста знішчыць склаліся парадкі ў іх не атрымаецца.
Цікавы факт, што Аляксей Рыгоравіч настойліва цікавіўся канкрэтнымі планамі кіраўніка Паўднёвага таварыства Паўла Пестэля і тлумачыў мужчыну, што, перш чым адкрыта выходзіць на вайну, варта прапанаваць выразную праграму дзеянняў. Але тады свой учынак ён тлумачыў тым, што проста баяўся хваляванняў у Кіеве, а таму не стаў перашкаджаць бунтары.
Калі паўстанне дзекабрыстаў было задушана, а арганізатары адпраўленыя на катаргу і пакараныя, Мікалай I некаторы час абураўся ад ўчынку Шчарбатава, але ў далейшым змяніў гнеў на літасць і не стаў караць генерала.
смерць
Да 70 гадам здароўе князя моцна пагоршыўся, хоць мужчына яшчэ выконваў абавязкі ваеннага генерал-губернатара. Але адчуваючы, што ўжо не спраўляецца з працай, вясной 1848 году ён падаў у адстаўку і зняў з сябе паўнамоцтвы маскоўскага кіраўніка горада. А неўзабаве пасля гэтага памёр, дакладная прычына смерці Шчарбатава невядомая.Пахаванне Аляксея Рыгоравіча прайшлі ў Маскве, яго магіла размешчана на тэрыторыі пахавальні Галіцыных ў Данскім манастыры. Там жа пахаваныя сваякі яго другой жонкі і папярэднік па службе Дзмітрый Уладзіміравіч Галіцын.
памяць
У снежні 2019 года ў памяць аб падзеях паўстання дзекабрыстаў рэжысёрам Андрэем Краўчуком быў зняты фільм «Саюз выратавання». Пасля разгрому напалеонаўскай Францыі руская армія заняла Парыж, стаўшы мацнейшай эўрапейскай дзяржавай. Гэтая перамога прынесла афіцэрам упэўненасць, што зараз усё магчыма.
Маладыя і амбіцыйныя, яны хацелі атрымаць роўнасць і свабоду, адмовіўшыся ад манархіі. Каб ажыццявіць мэта, салдаты былі гатовыя на многае, у тым ліку і развітацца з уласнымі жыццямі. Частка сюжэту засяроджаная вакол Чарнігаўскага палка, які базаваўся ў палтаўскія сёлах і стварыў план звяржэння царскай сям'і.
Бо князь Шчарбатаў ў 1825 годзе быў камандуючым той самай вайсковай частцы, якая задаволіла змова, без яго фільм не абыйшоўся. Яго сыграў акцёр Аляксей Гуськоў, які ў выказваннях пра свайго персанажа адзначыў, што пры падтрымцы Аляксеем Рыгоравічам дзекабрыстаў напэўна гісторыя Расеі цяпер была б зусім іншай. Ён таксама растлумачыў, што фільм мастацкі, а не дакументальны, таму асобныя моманты могуць не супадаць з рэальнасцю.